Sosha Duysker en Cintia Taylor maken Uit de Kramp over racisme

“Tijdens de Black Lives Matter-protesten in 2020 zag ik hoe duizenden mensen op de been kwamen om samen een vuist te maken tegen racisme”, begint Duysker. “Het was groot, het was mooi en het was de eerste keer dat het gesprek over racisme breder werd gedragen in de samenleving, door meer dan alleen de mensen die het aan den lijve ervaren. En toen laaide de zwartepietendiscussie op en sloeg de sfeer in het land om. Ik dacht: wacht eens even, wat gaat hier mis?”

“Daarom besloot ik een video op mijn Instagram-kanaal te plaatsen waarin ik kijkers stap voor stap aan de hand neem om ze context te geven; laten we hier eens naar kijken, waar komt dit vandaan en waarom is het niet oké? Ik zette me schrap voor een enorme storm aan haatreacties. Maar die bleef uit. Mijn video ging viral, duizenden mensen hebben ‘m gezien, en gedeeld. Blijkbaar is er dus een manier waarop je een moeilijk en gevoelig onderwerp kunt aankaarten zonder dat het mensen tegen de haren in strijkt. Er is te veel ruis op de lijn als we met elkaar praten en ik denk dat context die storing kan wegnemen.”

Gemêleerd team
“KRO-NCRV stond er meteen achter. Sterker nog: de eerste vraag na ‘dit gaan we doen’ was: ‘met wie wil je dit maken?’. Mijn antwoord: niet met alleen maar witte mensen. Want het wordt een rijker en beter programma als we dit onderwerp vanuit verschillende perspectieven belichten. We hebben een oproep geplaatst voor mensen die affiniteit hebben met het onderwerp, er een gevoel bij hebben en er gepassioneerd over zijn. Dat leverde een mooi gemêleerd team op. En godzijdank is Cintia ook aangehaakt. Zij heeft dit programma, door haar perspectief en kennis op dit gebied, echt naar een hoger niveau getild. Dankzij Cintia heeft het meer lagen. Dit hadden we zonder haar echt niet kunnen maken.”

“Alles wat ik doe, heeft te maken met diversiteit en inclusie”, reageert Cintia Taylor op Duyskers lofzang. “Alle verhalen die ik vertel, hebben dus op de één of andere manier dat sausje. Niet alleen op huidskleur, maar op alle inclusiethema’s, zoals ook gender en seksuele oriëntatie. En niet alleen vóór de schermen, ook erachter. Want het gaat niet alleen om wat je ziet, maar ook juist om wat je niet ziet, er is altijd ook een ander narratief.”

“Door onze verschillende culturele
achtergronden hebben we elkaar
scherp kunnen houden op de inhoud”

Duysker: “Het helpt om een thema als racisme vanuit meerdere kanten te belichten. Omdat je anders met elkaar in een echokamer terechtkomt, en tunnelvisie krijgt. Door onze verschillende culturele achtergronden hebben we elkaar scherp kunnen houden op de inhoud. Die worsteling laten we ook zien in het programma. De redactievergaderingen brengen we letterlijk in beeld. Voor ons is dit namelijk net zo goed een zoektocht. En ik denk dat het ook interessant is om te zien wie de makers zijn achter dit verhaal. Wat hun overwegingen zijn geweest in het maakproces. En dat wij ook regelmatig in de kramp schoten.”

Verhaaltje vertellen
Duysker: “Toen we met het onderwerp racisme aan de haal gingen en ons erin verdiepten, raakten we verstrikt in een web van allerlei lagen. Als ik hiervoor kies, dan ontstaat weer dat. En als ik dit doe, dan komt er misschien weer dat. Wat is nou de beste manier om dit verhaal te brengen? Er is zoveel discussie geweest op de redactie. Vooral omdat we er de afgelopen maanden achter zijn gekomen dat de media bij het maken van dit soort content vaak erg geïnteresseerd zijn in de anekdotische vorm. We willen altijd ‘een verhaaltje’ van mensen maken, een slachtoffer in beeld brengen. Maar heb je dat nodig om een verhaal te kunnen vertellen?”

“Wij hebben ervoor gekozen om het persoonlijke verhaal wel te vertellen, maar dan in relatie tot het grote geheel. Het gaat immers niet om mij als individu, maar om het systemische mechanisme dat ervoor zorgt dat het gebeurt. Ik denk namelijk dat mensen nog niet goed begrijpen dat er een systeem is dat deze gebeurtenissen aanstuurt. Mijn persoonlijke ervaring heeft dus een functie. Ik merk ook dat we er als samenleving kennelijk nog niet aan toe zijn om de persoonlijke ervaringen helemaal weg te laten.”

“Daarna was het een zoektocht naar een nieuwe beeldtaal. Het zou arrogant zijn om te zeggen dat we het antwoord hebben en nu gaan vertellen hoe het voortaan moet gaan, want het blijft een zoektocht. Maar als maatschappij moeten we onze gedachten veranderen, en belangrijker nog: onze methoden. Want die houden die gedachten in stand.”

“Nu gaat het over racisme, maar eigenlijk moet je jezelf als mediamaker constant afvragen: doe ik het goed of niet? Werk ik wellicht een mechanisme in de hand? Met deze docuserie leggen we de vinger op de zere plek door context te geven over wat racisme inhoudt. Maar ook om mensen, met name mediamakers, een spiegel voor te houden: dit is de manier waarop we racisme nu aankaarten, is dat de juiste manier? We kiezen nu vaak voor een slachtoffer dat vertelt over zijn trauma, zijn pijn, waardoor de onderliggende problematiek onaangeraakt blijft. We vervallen steeds weer in dezelfde mechanismes waardoor we racisme reproduceren en daardoor normaliseren. En mensen als het ware reduceren tot hun trauma. Kan het ook anders?”

Blinde vlek
Duysker: “Ik ben me meer bewust van onze rol als mediamakers. Wat voor taal gebruiken we om mensen en situaties te duiden? Zit daar een vooroordeel of een blinde vlek in? Als je mensen bijvoorbeeld maar laat spuien, leidt dat tot normalisatie. En het is niet normaal. Dat zijn allemaal dingen waar je als mediamaker, als journalist, kritisch op moet zijn. Continu. Dat persoonlijke trauma van de persoon die met racisme te maken krijgt, is voor de oplossing uiteindelijk niet boeiend, want het gaat om het mechanisme daarachter. Dat mechanisme dat ervoor zorgt dat al die ervaringen er überhaupt zijn. Al die individuele ervaringen die we nu laten zien, hangen onder een paraplu van ‘het systeem racisme’. Dat moeten we ontmantelen. Dat is waar we het over moeten hebben met elkaar. Omdat we het systeem anders blijven voeden. Ik vind dat we onszelf handvatten moeten geven om dat systeem te gaan herkennen. En ik hoop dat die in de serie zitten.”

Taylor: “Over één ding waren we het meteen eens: we gingen sowieso niet proberen te bewijzen dat racisme bestond. Racisme bestaat. Punt. We gaan praten óver racisme. En over de gevolgen van onze keuzes.”

Duysker: “Wij vroegen ons nog af hoe mensen het zonder duiding gingen begrijpen, maar Cintia was daar aanzienlijk feller in. Ze vond meteen dat we racistische beelden niet moesten laten zien. We laten wel mijn persoonlijke reis hierin zien, maar ik hoop dat er een tijd komt waarin dat niet meer nodig zal zijn. Ik hoop daarmee ook dat deze serie mensen handvatten geeft om racisme bij zichzelf te herkennen of bij een ander te doorzien, zodat mensen van kleur er niet meer alleen voor staan.”

Safe spot
Taylor: “Maar we kunnen toch over het systeem praten? Die persoonlijke ervaringen zijn een gevolg van dat systeem, dat ongelijkheid heeft gecreëerd en in stand houdt. Onze reacties en hoe we met racisme omgaan, zijn het gevolg van een systeem. Hoe dat systeem werkt en tot stand is gekomen, vind ik al een verhaal. Natuurlijk heeft Sosha veel racistische ervaringen gehad, maar daar gaan we niet op in. Het persoonlijke verhaal van Sosha is dat zij in haar wereld de taal niet had om bepaalde dingen te herkennen. Daar focussen we op.”

“Onze reacties en hoe we
met racisme omgaan, zijn
het gevolg van een systeem”

“We hebben het zo’n draai gegeven dat haar persoonlijke verhaal een functie heeft in onze boodschap: hoe het systeem zijn uitwerking heeft op mensen. We hadden in eerste instantie het idee om mensen van kleur en witte mensen bij elkaar te brengen om samen te praten over een incident waarbij ze allebei betrokken waren. Gelukkig beseften we op tijd dat dit juist precies is wat we niet wilden: een slachtoffer forceren een traumatische ervaring te herhalen, nota bene tegenover ‘de dader’. Nee, dit moest op een veilige manier plaatsvinden. Dat werd de norm van al onze gesprekken. Voordat we begonnen vroegen we: is de plek waar we dit gesprek hebben veilig? Dus je moet ook je crew leren kennen en met mensen goed bespreken wat we van plan zijn, wat de invalshoek is. We zijn er heel transparant in geweest.”

Duysker: “Die safe spot hebben we doorgetrokken door mensen anoniem te laten zijn bij de interviews. Want als je het op de mens afvraagt, midden op straat, met een camera, dan krijg je een heel ander gesprek. Ik heb het idee dat mensen naar racisme kijken alsof het is iets wat buiten henzelf plaatsvindt. Maar het kan natuurlijk alleen maar plaatsvinden als we daar zelf deel van uitmaken. We interviewden ze achter een gordijntje, en dat bleek een schot in de roos. Mensen durfden heel open te zijn over hun rol in het geheel. Briljant! Maar tegelijkertijd zegt dat jammer genoeg natuurlijk ook iets over het taboe dat er nog steeds rust op over racisme praten.”

Taylor: “Maar toen we buiten stonden om mensen achter dat gordijntje te interviewen, stonden ze gewoon in de rij! Blijkbaar hebben mensen dus wel behoefte om over racisme te praten. Ze weten gewoon niet hoe.”

Zo doen we het nu eenmaal
Duysker: “We moeten een klimaat creëren waarin het normaal wordt dat je erover praat. De gesprekken die ik heb gevoerd met mensen die zich bewust worden van hun eigen rol, geven hopelijk een nuance weer, want het gesprek is nu zo zwart-wit.”

Taylor: “Sommige mensen zouden zeggen: zo doen we het nu eenmaal in de media. Maar wij als maker ontwikkelen altijd nieuwe manieren van verhalen vertellen, dus we zijn creatief genoeg om samen een manier te bedenken waarmee we mensen niet kwetsen, of uitsluiten. Daar zijn we tot nu toe een beetje lui en volgzaam in geweest, want Pietje deed het vroeger ook en Jantje doet het nog steeds zo. Maar in die mentaliteit moet verandering komen en daar moeten we allemaal eigenlijk meer proactief in zijn. Want de verhalen die je maakt en de perspectieven die je daarbij kiest, kunnen een probleem als racisme in stand houden, zonder dat je het zelf doorhebt.”

Oud zeer
Duysker: “Ik wist sowieso wel dat ik hier niet zonder kleerscheuren uit zou komen. Maar dat er zoveel oud zeer was, daar was ik me totaal niet van bewust. Ik ben allerlei emoties tegengekomen waarvan ik niet eens wist dat ik ze met me meedroeg. Het heeft veel met me gedaan, maar ik heb het vooral als helend ervaren.”

Taylor: “Sosha heeft in een korte periode veel meegemaakt. Dat zegt veel over hoe professioneel ze is en hoe groot haar drang was om dit verhaal te vertellen. Ze plaatste dat belang boven haarzelf.”

Duysker: “Hierna is het ook wel even klaar, hoor. Anderen mogen het nu van mij overnemen. Maar ik ben blij dat ik dit programma mocht maken en daar zoveel vrijheid in heb gekregen. En tegelijkertijd is het fucking schrijnend dat mijn eerste eigen programma over racisme gaat.”

Uit de Kramp wordt 21 maart op de Internationale Dag tegen Racisme en Discriminatie gelanceerd op NPO Start. De driedelige serie is vanaf dinsdag 26 maart om 21.10 uur te zien bij KRO-NCRV op NPO 3.

Bron: BM
Foto’s: KRO-NCRV/Lieke Romeijn