Een nachtje naast de Nachtzuster om haar bijzondere luisterpraktijk te doorgronden? Dat vond ook presentator en allround radiomaker Astrid de Jong een goed idee. Om een beeld te krijgen van haar ‘werkdag’ duiken we de vrijdagavond in – eerst Volgspot (KRO-NCRV), van 20.00-22.00 uur op Radio 5 – en daarna de nacht in. Na een ‘tussenuur’ regie bij Nooit meer slapen (VPRO, 00.00-01.00, Radio 1) is Astrid van 02.00 tot 06.00 uur actief als Nachtzuster (MAX) op diezelfde zender. Waar bij Volgspot de muzieksamensteller de playlist selecteert, is bij Nachtzuster die muziekkeuze aan Astrid.
Ik las dat je ooit Willem Ruis wilden worden…
“Klopt, ik wilde bij de tv! In Wormerveer, waar ik woonde, was amper showbizz. Ja, de balletschool. In zijn circus tussen al die danseressen met veren vertegenwoordigde Willem Ruis mijn droom. Ik vond vooral zijn spontane stijl te gek. Ruud de Wild heeft dat ook, dat het lijkt alsof het allemaal ter plekke ontstaat. Die sfeer zoek ik ook. Uit de rol vallen, buiten de lijntjes kleuren.”
Ze werkte een jaar als verslaggever bij het Noordhollands Dagblad voor ze naar Zwolle vertrok voor de School voor Journalistiek, waar ze in het laatste jaar in een burn-out belandde en die opleiding pas veel later afrondde. “Voor de grap schreef ik me in voor de Theaterschool in Kampen. Tot mijn verbazing werd ik aangenomen. Griekse tragedies spelen, actueel cabaret maken. Heftig. Ik vond optreden heel erg eng, maar die kick achteraf fantastisch. Hier is die verlegenheid wel verdwenen.”
Toeval bestaat niet
In de trein trof ze een jongen die Astrid nog kende van de lokale omroep Wormerveer. “Hij was op mijn advies naar de School voor Journalistiek gegaan, zodat hij via stages het vak in de praktijk kon leren. Hij werkte bij 3FM en was mij zo dankbaar, want ik had hem op dat spoor gezet. Ik barstte in huilen uit. Hij wel! Toen zei hij: ‘Ik ga drie weken op vakantie en ze hebben geen vervanger. Misschien wil jij…? Jij kunt schrijven!’ Hij maakte ‘popnieuws’ voor The Magic Friends en Soulshow van Ferry Maat. Dat mocht ik doen, al wist ik amper het verschil tussen UB40 en Level 42. Intussen maakte ik de hele dag grapjes bij het nieuws. Dat viel op. Een deurtje verderop, bij The Breakfast Club, vroegen ze: ‘Kom je kwinkslagen bij het nieuws maken?’ Ik kreeg een contract en werkte ook deels voor De Arbeidsvitaminen.”
Uitgerekend vandaag viert dit ‘langstlopende programma’ het 75-jarig bestaan. “Productioneel was ik snel. Bij de AVRO regelde ik cabaretiers als Jan-Jaap van der Wal en Rob Urgert voor de column in het programma van Hans Schiffers. Hans zei: ‘We willen ook vrouwen! Waarom doe jij dat niet?’ Na een proef mocht ik ook wekelijks een column doen. Toen werd Hetty Lubberding, die De Nachtdienst presenteerde, ziek. Talkradio. Jan Steenman vroeg of ik dat kon. ‘Tuurlijk,’ zei ik! Jan gaf twee tips: ‘Schrijf het begin uit en verzin iets voor het slot’. Succes!”
Astrid kreeg de smaak te pakken. Spelenderwijs leerde ze alle facetten van het audio ambacht, BNN United lonkte en Astrid maakte de overstap. “Later mocht ik eenmalig Wim Rigter vervangen bij De Nachtdienst, maar dat werd twee jaar. Sindsdien heb ik veel, vooral voor 3FM en bekende radio deejays gedaan, pas veel later kwam Nachtzuster op mijn pad.”
Nachtuilen
“Ik wil voorkomen dat altijd de vaste kliek belt. Sterker nog, ik wil juist het gevoel geven dat ‘juist jij’ welkom bent. Ik vind het prachtig dat mensen die ‘nooit naar de radio bellen’ zeggen: ‘Dat antwoord op die vraag over nachtuilen weet ik toevallig.’ We screenen de luisteraars kort. Bart Kuil, die al vier jaar mijn regie doet, is mijn geweten. Wij kunnen lezen en schrijven met elkaar. De afspraak is: mensen moeten te verstaan zijn – dus gebit in – ze moeten de auto stilzetten en ze mogen niet té dronken zijn. Ze moeten of een vraag of een antwoord hebben, ze mogen niet zomaar wat brullen.”
“Geen medische zaken, want ik wil niet verantwoordelijk zijn voor een blunder bij het behandelen van een knobbeltje. Dus… ga naar de huisarts! Verder mag alles. Voor Nachtzuster bereid ik niks voor. De bellers zijn er gewoon altijd! Mijn streven is: het moet zo leuk mogelijk zijn voor de luisteraar, het gaat niet om ‘mijn kick’ of die van de redactie.”
“Mensen moeten te verstaan
zijn – dus gebit in – ze moeten
de auto stilzetten en ze
mogen niet té dronken zijn”
Heb jij iemand in je hoofd als referentie als je presenteert?
“Mijn schoonzusje. Zij heeft ‘gewoon’ de radio aan. Ik ben heel basaal én analytisch. Je zult mij nooit horen zeggen: mag mijn schuif open. Bij Claudia de Breij las ik het Eindexamenjournaal voor, maar mijn fragment liep vast. Claudia raakte in paniek, ik heb improv theater gedaan en riep spontaan: ‘Oh sorry, ik struikelde over dit blauwe draadje. Hé, dat zit los! Ik knutsel even. Wacht, ik probeer het ergens in te stoppen waar dat geluid uit moet komen.’ Intussen kreeg Claudia tijd om te resetten.”
Start Nachtzuster
Astrid combineert nu productie en redactie met regie, presenteren en coachen. Vak voor de start van Nachtzuster flitsen we terug naar 2010. “Een week nadat Nachtdienst na allerlei aanpassingen toch sneuvelde, belde toenmalig radiodirecteur Marjolein Dekkers van Omroep MAX. Zij zei: die ‘oude formule’ wil jij toch graag maken? Ja! En dan kom ik gratis, bij wijze van spreken. Ik lever het programma als een mini-productiemaatschappij aan bij MAX.”
Levert De Nachtwacht Award salarisverhoging op of alleen een schouderklop en bos bloemen?
“Vooral felicitaties van collega’s en luisteraars. Heel eerlijk? Ik dacht eerst: donder toch op met die prijzen! Bij vrijwel alle nominaties gaat het erom wie de meeste luisteraars kan motiveren om online te stemmen. Mijn luisteraar is gemiddeld 63, niet echt de mensen die naar de site van Spreekbuis gaan om te stemmen. Ik heb ook geen reclame gemaakt op de radio, alleen via Facebook, maar die prijs zet me wel weer even op de kaart. Voor Radio 1, voor Jan Slagter. Ik heb dus kennelijk iets goed gedaan…”
In het juryrapport schrijft organisator Arjan Snijders: Nachtzuster is al ruim tien jaar een baken voor slapelozen, nachtbrakers, nachtwerkers en liefhebbers die speciaal een nachtje opblijven. “Want Astrid is als geen ander in staat een typisch, vertrouwde sfeer op te bouwen, waarin ze de luisteraar laat uitpraten en het vertrouwen geeft om elke vraag die je maar hebt te durven stellen.”
De prijs, vernoemd naar het legendarische TROS-nachtprogramma, wordt sinds 2019 uitgereikt. Dat jaar won Onze Man in Deventer van Özcan Akyol (Radio 1) en in 2020 sleepte Martijn Kolkman de Nachtwacht Award binnen voor Qmusic.
Geen probleem
Vlak voordat haar wachtkamer om 02.00 uur opengaat, bespreekt Astrid kort maar krachtig de instructies met inval regisseur Jacob de Vries die tot 06.00 uur als filter fungeert tussen bellers en Nachtzuster… “Jij bent dus niet de broeder, maar laat luisteraars zich vooral welkom voelen. Vergeet het cryptogram niet en geef gerust muzieksuggesties die passen bij onze oudere doelgroep. Ga nu maar naar je hok, want in 57 seconden zijn we op zender.”
Koptelefoon op, duim omhoog, de lijnen gaan open. 2.01.38: “Nog even een plaatje zoeken.” Aan de studiodesk naast Astrid komen berichten op Facebook messenger en via Twitter, app, chat en mail binnen. “Welkom bij Nachtzuster, het programma gemaakt door jou!” En daar dendert het gelijknamige titelnummer van Doe Maar door de ether. “Het programma voelt alsof ik even naast je kom zitten en jij je verhaal mag vertellen.”
Astrid roept op om te reageren. Op alle mediakanalen komen vragen en berichten binnen. Hoewel de techniek in het begin even hapert, lost Astrid dat humoristisch op. De vragen variëren van topografie tot een man die informeert hoe het kan dat zijn vrouw – voor 80 procent afgekeurd – nog altijd ‘werk’-oproepen krijgt van het UWV. “Dat is meer een klacht dan een vraag, maar zou je vrouw nog voor twintig procent willen werken? Hoe dan ook: we vragen of een luisteraar weet hoe dit zit.”
Discobreak
Astrid schakelt soepel tussen berichten en bellers, vat samen en zoekt passende plaatjes. Als ze ziek of op vakantie is, wordt de Nachtzuster door liefst drie collega’s vervangen. Dat geeft duidelijk aan hoe Astrid techniek, inhoud én voortgang in de vingers heeft. Om 04.04 uur springt ze op haar stoel voor de wekelijkse disco break. Zo swingt ze door de show. Op een vraag over de blauwe ruitjes van De Zusterorde in Amersfoort stromen antwoorden binnen, terwijl Astrid Blauwe Dag van Suzan en Freek uit de muziekbieb selecteert.
Luisteraar Richard is narrig, maar dat pareert Astrid professioneel: “Ik heb geen geheugen, dus ik weet helemaal niet dat jij altijd moppert.” Knipoog naar de webcam. “Maak je punt Richard!” En doorrrr. “Hoe kan het dat nat behang strepen achterlaat?” En: “Waarom willen honden altijd op molshopen poepen of plassen?” Of: “Een matrassenmerk maakt reclame dat er géén gif in de verpakking zit! Betekent dit dat andere merken wel met gif werken?” Goede vraag, vindt Astrid, die toepasselijk Poison Arrow van ABC draait. De uren vliegen voorbij. Regisseur Jacob heeft rode oortjes van alle telefoontjes. De blauwe ruitjes van de Lieve Vrouw in Amersfoort blijken paars. Verkleurd door de tijd, zegt Friet (zo heet hij echt!), gesouffleerd door zijn vrouw Kaas (ook geen grap). “Zitten jullie nu nog met zijn tweeën op de bank naar Nachtzuster te luisteren? Wat romantisch!”
Pasklare antwoorden
Arend komt met juridische uitleg over de UWV-irritatie en legt het verschil tussen een WIA- en IVA-uitkering uit, waarbij het gaat om onderscheid tussen een herbeoordeling of dat je volledig en duurzaam arbeidsongeschikt bent. Zo leveren luisteraars pasklare antwoorden op prangende vragen. Veel reacties volgen op een prikkelende AD-kop die een quote blijkt om de Covid-pandemie in te dammen: Bejaarden in een reservaat stoppen. Voer voor discussie onder bejaarde luistervinken, net als het nut van de avondklok, toepasselijk afgerond door Clocks van Coldplay.
Complimentenregen
Tussendoor vertelt Astrid dat ze schatplichtig is aan Peter van Bruggen die haar nog altijd tips en tricks geeft. “Eerst een regen aan complimentjes en dan kritische speldenprikjes. Zo coach ik nu ook, want dan zijn mensen ontvankelijk voor dingen die beter kunnen. Het belangrijkste is toch dat je het zelfvertrouwen wil vergroten.”
Dieuwke belt voor de tweede keer. “Dat is eigenlijk niet de bedoeling,” stelt Astrid pittig, gebarend richtig regisseur Richard: “Maar ik snap dat jij je punt over leeftijdsdiscriminatie wil nuanceren.”
Bakker Johan, een graag gehoorde grappige gast, vraagt zich af hoe het komt dat als iemand die je niet kunt uitstaan een grap maakt je daar niet of amper om lacht. Even later heeft een luisteraar een logische verklaring over het AD-artikel. “Ouderen kunnen zich wél in jongeren verplaatsen, maar andersom minder. Dat is niet eens zo gek, want hoe weten zij nu hoe ouder worden is. Of voelt?” Iets meer empathie zou wenselijk zijn, concludeert Astrid. Op de actuele cryptogram – “Voettocht voor een klein wagentje, twaalf letters” – komen reacties binnen. Astrid belt de winnaar: “Marswagentje!”
“Woord van
de nacht:
lachbereidheid”
Bart reageert op de moppen van bakker Johan die hij aan de ‘gunfactor’ koppelt. “Het gaat om de ‘lachbereidheid’; verantwoord lachen om grappen van je baas. Al is dat soms met kiespijn.” Astrid: “Woord van de nacht hoor! Lachbereidheid, in vind mooi”
In het laatste half uur vat Astrid onbeantwoorde vragen samen en om zes voor zes komt Bagheera, vriend van de show die de social media checkt, met ontbrekende antwoorden. Zo is de uitzending rond, de dienst van de Nachtzuster zit erop. Vier uur energieke talkradio in optima forma. Astrid is een kameleon. Sociaal super(v)aardig en supersnel switchend tussen politiek, economie, sport, techniek, maatschappij, wetenschap, moppen en muziek, maar ook abrupt afkappend als een luisteraar uit de bocht dreigt te vliegen. Wat een vakvrouw!
Driehonderd dingen
Het is 6.30 uur. “Mensen hebben de gewoonte om na het antwoord opnieuw hun riedeltje te doen. Die cirkelredenering moet je meteen afkappen. Zo heb ik wel driehonderd dingen geleerd in de loop der jaren. De formule van Nachtzuster past in de nachtelijke intimiteit. Motorrijders groeten elkaar, zo voelt nachtradio ook. Overdag is radio gewoon, maar midden in de nacht zit daar iemand speciaal voor jou. Je maakt sneller ‘echt’ contact, mensen luisteren bewust. Het blijft mij verbazen dat er steeds weer nieuwe vragen komen. Er zitten altijd een paar pareltjes bij.”
Concrete opdrachten
“V Radio had een radioschool, daar kregen coaches een opleiding: train de trainer. Inclusief een stoomcursus didactiek. Insteek is dat studenten niet alleen een leuke tijd hebben, maar ze ook écht wat moeten leren. Ik houd van concrete opdrachten. Voor jonge producers: de eerste die mijn telefoonnummer heeft en mij belt, krijgt een taart. Na een half uurtje kun je tips geven. Les één bij een spelletje is voornaam, achternaam en woonplaats van de kandidaat herhalen, want er luisteren altijd mensen in zijn of haar dorp: ‘Hé die ken ik! Tony van Miep zat bij Radio 1’, toch gratis reclame.”
“Ik geef ook de workshop hoe het ‘niet’ moet: je in plaats van jullie. Een beller zijn telefoon laten uitzetten. Geen clichés met ‘aan de andere kant van het nieuws gaan we…’ Dan de studio in en rollen verdelen: verslaggever, presentator, productie, sidekick en dan alle fouten maken. Gesloten vragen. Te lange vragen. Hilarisch! Máár… je maakt die fouten nooit meer. En toch:zelfs mensen die alles fout doen, kunnen nog steeds leuke radio maken. Het is een beetje als een hit schrijven. Als iedereen dat wist…”
Ben jij leeg na zo’n nachtuitzending?
“Nee, ik kan nog wel drie uur door! Het is een kick. Ik ben wel lekker moe, maar (doet Teletubbie na) nog een keer!”
Als jij jezelf zou coachen, wat zou dan een verbeterpunt zijn?
“Echt slechte uitzendingen maak ik niet meer. Ik ben vergevingsgezind, want ik weet dat ik er niet met de pet naar gooi. Je kunt het nooit iedereen naar de zin maken, maar daar streef ik wel naar. Voorbereiden hoeft niet, dat heb je nu zelf gezien: Nachtzuster heeft echt een redactie van 80.000 luisteraars.”
Bron: BM/Erik Klap
Foto’s: Nico Kroon, Mike Roelofs, Erik Klap
