AI of echt?
Is AI nu iets goeds of iets slechts? Het is maar net aan wie je het vraagt. Dat bleek afgelopen weekend maar weer toen ik voor het Mojo (Mobile Journalism) Festival afreisde naar Ierland.
In een kroeg in Dublin, met de stereotype vioolspelers op de achtergrond en een Guinness op tafel, belandde ik in een discussie tussen een Noorse journalist van een regionale omroep, een fotograaf uit Londen en een ondernemer uit Egypte.
Die laatste was fel voorstander van het gebruik van AI. Hij was nog maar net begonnen om zich erin te verdiepen en zag veel mogelijkheid om eraan te verdienen. Hij experimenteerde volop met het maken van teksten en zelfs video. Van mogelijke morele bezwaren was bij hem niet meteen iets te merken.
De fotograaf daarentegen zag vooral nadelen. En die zaten dan met name in het feit dat het hem juist geld zou gaan kosten. Hij zag dat steeds minder klanten een beroep op hem deden omdat ze hun grafisch materiaal van ChatGPT, Grok of Gemini kregen. En dat was natuurlijk van mindere kwaliteit, maar dat leek zijn voormalige klanten niet uit te maken.
De journalist had vooral problemen met het materiaal dat nu binnenkwam op de redactie van de omroep waar hij werkt. Daar waar ze voorheen veel gebruik maakten van beeldmateriaal van het publiek was dat nu vrijwel onmogelijk. Want was het wel echt wat er binnenkwam? De technische hulpmiddelen die ze hadden om op het gebruik van AI te controleren bleken niet toereikend. Zo af en toe kwam er toch een AI foto door de check en belandde op de website van de omroep.
Om dit soort fouten te voorkomen, hadden ze nieuwe regels. Foto’s moesten van vertrouwde (lees professionele) bronnen komen. Kwamen ze dat niet, dan werden ze niet geplaatst. Hoe groot het nieuws ook was. Je kon tenslotte niet meer vertrouwen wat je ogen zagen, zo zei hij.
Een voorbeeld van zo’n situatie waarbij je niet meteen weet of je je ogen moet geloven was de foto die dit weekend binnenkwam van de begrafenis van de paus. Een foto van een plotse ontmoeting van twee wereldleiders in de Sint Pieter: de Amerikaanse president Trump en de Oekraïense president Zelenski op twee stoeltjes bij elkaar geschoven. Het is een geweldig beeld, maar zo onwaarschijnlijk dat het bij mij voor twijfel zorgde. Was dit AI of was dit echt?
Bij de Ombudsman krijgen we niet vaak klachten over AI. Of dat komt omdat er relatief weinig gebruik van wordt gemaakt of omdat het publiek er niet zo mee bezig is, weet ik niet. Maar het kan niet anders dan dat de door viool begeleide discussie in Dublin ook op veel Nederlandse redacties wordt gevoerd (maar dan zonder de violen). Maar wat mij betreft mag dat vaker en dan vooral samen met het publiek. Want hoe vinden zij eigenlijk dat AI gebruikt mag worden in de media? Het antwoord op die vraag is van wezenlijk belang voor het toekomstige vertrouwen in de journalistiek.
Wytse Vellinga
Coördinator Journalistieke Verantwoording van de Ombudsman voor de Publieke Omroepen / voorzitter stichting Huis voor de Journalistiek