Marcel Gelauff: “Ik weet niet goed hoe je tien jaar vooruit moet kijken. De veranderingen gaan zo snel. Had ik tien jaar geleden kunnen voorspellen dat de journalistiek vandaag nog steeds zo relevant zou zijn voor zulke grote groepen? En wat we nu allemaal doen? Ik denk het niet. De smartphone is pas van 2007 en nu kunnen we al niet zonder. Zo snel is het allemaal veranderd. Zo onvoorspelbaar is het.”
“Bestaat lineaire TV dan nog zoals we het nu kennen? Bestaan de kranten nog zoals we ze nu kennen? Ik vraag het me zeer af. Tegelijkertijd zal de behoefte aan betrouwbare en kritische nieuwsmerken – die zin van onzin scheiden, context en achtergronden schetsen en de macht controleren – er over 10 jaar ook nog zijn. Daar ben ik echt van overtuigd. Een pluriforme samenleving heeft behoefte aan betrouwbare informatie en cohesie. De journalistiek als fundament van de democratie is daar cruciaal in.”
“Ik denk dat wij als NOS goed ingespeeld hebben op alle veranderingen, die internet teweeg hebben gebracht. Al in 2005 heeft de NOS hier een grote nieuwsredactie gevormd die zowel nieuws op radio, tv als online verzorgt. Via onze app, Instagram, NOS Stories en Op YouTube zijn we er in geslaagd om een veel jonger publiek te bereiken. We willen daar met onze content zijn waar ons publiek is en dat moet en zal de kern van onze strategie blijven.”
Vergrootglas
“De journalistiek is onder een vergrootglas komen te liggen, maar als je de balans opmaakt denk ik dat alle ontwikkelingen de journalistiek juist sterker en relevanter hebben gemaakt. Ook dwingen die ontwikkelingen ons om steeds beter en vaker in de spiegel te kijken. Maar de invloed van Big Tech is echt een zorg. Algoritmes en louter commerciële overwegingen die op wereldschaal bepalen wat je te zien krijgt – fake of niet – en welke informatie je krijgt. Het is een bedreiging voor de pluriformiteit, leidt tot bubbels, desinformatie en draagt bij aan polarisatie.”
“En de persoonlijke veiligheid van onze journalisten is nu een belangrijk issue. Internationaal in elk geval – maar ook nationaal – en ik zie dat niet zomaar minder worden. Vroeger speelde de veiligheid van journalisten in Nederland alleen bij voetbalrellen. Nu moet je er als journalistieke organisatie veel vaker rekening met geweld houden. Het Genootschap van Hoofdredacteuren, de NVJ, het OM hebben samen met de politie hebben eind 2019 gezamenlijk Persveilig opgericht. Het is helaas nodig en begint gelukkig effect te krijgen. Vanuit de politiek wordt nu regelmatig steun aan de journalistiek uitgesproken. Het staat gelukkig nu veel meer op de maatschappelijke agenda.”
Rond 2000 gaf het NOS Journaal – onder hoofdredacteur Hans Laroes – zichzelf de opdracht om de straat en de staat meer te verbinden. Maar gewone mensen – die met minder onderbouwde, emotionelere reacties in het Journaal kwamen hebben misschien ook hun bijdrage geleverd aan de opkomst van populisme en een grotere polarisatie. De reflex had – toen jij hoofdredacteur werd – kunnen zijn: we gaan terug naar de feiten, naar de wetenschappers, naar de instituten. Dat zou toch best verdedigbaar geweest zijn?
“Nee, dat is veel te beperkt. We laten zien wat er in de wereld gebeurt, we kiezen die onderwerpen die we vanuit onze publieke opdracht relevant vinden voor ons publiek en berichten daarover. Niet vanuit de wil van de kijker, maar we vragen ons af wat de wereld van de kijker is. Daarvoor moet je met de hele samenleving verbonden zijn. Zeker, feitelijk zijn is de basis en daar zijn we de hele dag mee bezig, maar niet met je rug naar het publiek. Daar volgt ook het belang van diversiteit uit. Welke bronnen en contacten heb je en welke niet? Welke invalshoeken zie je over hoofd? Komt misschien toch te veel uit de Randstad? Daar komt ook die behoefte aan samenwerking met regionale en lokale omroepen vandaan.”
Heb je het gevoel dat je als NOS – onder invloed van de samenleving – moet mee veranderen?
“Zeker en dat doen we ook natuurlijk, maar de samenleving is niet een geheel. Het is niet een. Het lijkt soms alsof er alleen maar kritiek op ons is, maar dat is een scheef beeld. Er zijn miljoenen mensen die de NOS en de journalistiek vertrouwen, die ons nieuws belangrijk vinden en ons elke dag opzoeken. NOS Nieuws is het meest vertrouwde nieuwsmerk in Nederland. Al jaren. De journalistiek heeft soms de neiging te veel naar extremen in de samenleving te kijken en meer radicale uitingen of uitspraken eerder als een onderwerp te zien dan wat er omgaat in de veel grotere groepen in het midden. Dus ja, je moet meebewegen met veranderingen, maar je wel blijven afvragen of je op langere termijn een evenwichtig beeld schetst.”
“De periode Trump heeft ons bij dat besef geholpen. Sommige Amerikaanse nieuwsorganisaties hebben achteraf gezegd dat ze te vaak te gemakkelijk Trump aan het woord lieten en zijn frames en aanhoudende leugens bleven uitzenden als ware het feiten. Want ja, het viel op, het was opmerkelijk en leidde tot hogere kijkcijfers en inkomsten. Maar het inhoudelijk evenwicht was zoek. We zijn ons meer bewust zijn geworden van zulke mechanismen. Ik denk dat de fundamentele waarden van de journalistiek over 10 jaar niet veranderd zullen zijn. Maar wat het van je vraagt als organisatie, hoe je optreedt, hoe je je redactie samenstelt en welke journalistieke producten je maakt zal blijven veranderen.”
Tempo hoger
“Als ik nu naar onze redactie kijk, is er natuurlijk wel veel veranderd en dat zal niet stoppen. De 24/7 nieuwsvoorziening vraagt veel van onze redactie. De druk is groot, veel groter dan tien jaar geleden. Dat zit hem ook in wat we allemaal maken. Voor televisie, radio, online en social. Vroeger maakte je voor televisie op een dag één bijdrage over de bosbranden in Turkije of Griekenland. Nu maak je voor verschillende platforms meerdere verhalen over bosbranden. Voor YouTube, voor Instagram. Dat vraagt veel meer van de redactie. Het tempo is veel hoger en dat zal niet weggaan. Vroeger kreeg je na een week een brief van iemand en die vroeg of een item niet anders gemaakt had kunnen worden. Nu krijg je binnen vijf seconden een app of een mail en moet je nadenken over hoe je daar snel op reageert en of het invloed heeft op je berichtgeving.”
“Ik weiger om pessimistisch over de toekomst te zijn. Ik ben opgevoed in de tijd van de Koude Oorlog met de angst voor wat er aan de andere kant van de Berlijnse Muur gebeurde en hoe bedreigend dat voor ons was. Maar als je je laat verlammen door bedreigingen kom je nergens. Je moet de ambitie blijven houden om de lat steeds weer hoger te leggen, de ambitie om te blijven veranderen en blijven staan voor je kernwaarden. Voor ons als nieuwsredactie en evenzeer voor de journalistiek betekent het, dat we onze onafhankelijkheid moeten koesteren en ons moeten blijven realiseren dat we dienstbaar zijn aan ons publiek en onze democratie. Dat stelt eisen aan wat we doen en laten. Hoe FOX News bijvoorbeeld bericht over corona vind ik onvoorstelbaar en onbegrijpelijk. Als je als journalistiek zo afglijdt, is er echt een probleem. Daarom vind ik het ook zo belangrijk dat de samenleving de komende tien jaar de durf zal hebben om de publieke nieuwsvoorziening en de waarden waar we voor staan ondubbelzinnig te steunen. Dat is en blijft nodig.”
Volgende week het tweede deel van het gesprek met Marcel Gelauff over de pilot ‘Versterking Lokale Journalistiek’, waar de NOS ook deel van uitmaakt
Bron: BM
