De Ruiter begon ruim 25 jaar geleden als filmmaker voor NCRV’s Dokument, destijds onder leiding van Ger van Dongen. “Toen Ger ziek werd en overleed, ben ik hem opgevolgd en is zijn productieleider Yolande van der Bijl ook mijn vaste teamgenoot geworden. Dat is nog steeds leuk en spannend, geen dag hetzelfde. Zo hadden we gisteren pitches vanuit de Filmacademie, dan zie je de dankbaarheid van jonge mensen van wie jij er ook ooit één was. Het voelt goed om hen met jouw knowhow verder te helpen, zonder te vertellen hoe een film moet worden, om het onderste uit de kan te halen.”

“Dat is me door de jaren heen steeds beter gelukt. En binnen die context is het dan mooi om dingen te doen die een diepe voor trekken in de samenleving. Ik wil niet alleen KRO-NCRV graag helpen om maatschappelijk relevant te zijn, maar het zit ook gewoon in mijn DNA. Ik wil dingen niet alleen doen voor de fun, het moet ergens toe doen. Toen ik het twintig jaar geleden het stokje overnam van Ger had Dokument wel de kijkers, maar nooit de prijzen. Het vooroordeel – en dat snapte ik ook wel – was dat we achter een onderwerp aanrenden en geen tijd namen om te reflecteren op waar je de camera zet, om het gechargeerd te zeggen. Het waren meer veredelde reportages.”

Ongeduldig
“Scripten met de werkelijkheid terwijl die zich voordoet, is iets anders dan een festivalwaardige film maken waarbij je tijd en ruimte neemt om processen te volgen en de diepte in te gaan. Ik stond destijds zelf op de loonlijst voor drie documentaires per jaar, dan heb je dus niet heel lang de tijd om uitgebreid te researchen en dergelijke. (Lachend) Anders werd Ger ongeduldig. Ik heb in totaal zeventien documentaires of afleveringen gemaakt voor Dokument, in zeven jaar tijd. Ik was eigenlijk wel blij dat ik eindredacteur kon worden, nadat ik alle valkuilen zelf had meegemaakt en er ook in was gedonderd. Ik weet wat makers doormaken, waar ze zitten in het proces. Yolande en ik kunnen hen goed bijstaan.”

“Documentaires zijn een
fantastisch middel om je als
omroep relevant te maken”

“Toen ik Ger opvolgde, heb ik gezegd: ik wil de best of both worlds, zowel de kijkers als de prijzen! Dat is wel echt gelukt, want sinds ik eindredacteur ben, hebben we alleen al negen Gouden Kalveren gewonnen, inclusief Shadow Game. Documentaires zijn een fantastisch middel om je als omroep relevant te maken, maatschappelijk te profileren. Tijdens het feestje vooraf bij de Gouden Kalveren memoreerde regisseur Eefje Blankevoort dat ze mij acht jaar geleden een voorstel had gedaan voor een jeugddocumentaire van vijftig minuten. Ik wist het niet meer, maar toen heb ik gezegd: maak er maar een lange film van. Bij de vluchtelingenproblematiek is het elke keer weer moeilijk om een nieuwe invalshoek te bedenken die ook weer impact heeft.”

Ontspoord
“Weet je nog dat een van de vluchtelingen zichzelf in brand stak op de Dam? Dat is één dag nieuws en daarna denkt iedereen: het zal wel, we hebben andere dingen aan ons hoofd. Wil je met een film over vluchtelingen komen, dan moet je echt iets maken waardoor iedereen weer wakker wordt. Nu klinkt het een beetje alsof het daarop is bedacht, maar toen ik hoorde dat het ging om kinderen op de vlucht, minderjarigen alleen, wist ik: dit kan een heel belangrijke film worden. En dat is dus op een prettige manier ontspoord, het werd steeds groter. Dat komt natuurlijk vooral door de ambitie van de makers waarin wij meegaan. Dat doen we binnenkort ook op het IDFA, tijdens een kinderrechtenmiddag met jeugddocumentaires. En de beide regisseurs gaan ook nog terug naar het land van herkomst van de kinderen, om via korte films hun achterban te portretteren.”

Maken social media jouw werk makkelijker of juist moeilijker?
“We hadden met Dokument ooit de grootste voorraad van Hilversum, op een bepaald moment liepen er 120 projecten tegelijk. Dat is nu gelukkig wat minder, maar het werk is niet verminderd, door alle dingen eromheen. Er zijn nu zestig, zeventig producties met allerlei vertakkingen, wat mijn werk absoluut leuker heeft gemaakt en ook complexer. Er worden nu projecten ontwikkeld waarbij onderzoek voor een maatschappelijk onderwerp zoveel informatie oplevert, dat de researchers ook een podcast willen maken. Daar is een aanvraag voor gedaan bij het Fonds Journalistieke Projecten. We trekken ook steeds meer samen op met Pointer. Zo’n partnerverband om meer impact te maken, dat is ook voor de documentaires de toekomst. We lopen hierin eigenlijk voorop omdat we naar de lange termijn kijken; we weten nu al wat we in 2024 gaan uitzenden. Dan kun je dus goed nadenken over met wie je zou moeten samenwerken voor maximaal effect.”

Kamervragen
“Ooit heeft iemand me gezegd, en dat heb ik in mijn oren geknoopt: zolang je als journalist onrecht blijft verslaan, blijf je ook een beetje onderdeel van het probleem. Je gaat geen sociaal-maatschappelijke documentaires maken als je niet op een of andere manier ook wil bijdragen aan een betere wereld. Dus je hebt allemaal dat idealisme, maar ik kreeg op een gegeven moment genoeg – dat is het voordeel van twintig jaar ervaring – van de opgewondenheid over het feit dat GroenLinks Kamervragen had gesteld.”

“Alleen iets observeren,
dat vind ik te vrijblijvend”

“Ik weet nou wel hoe dat gaat met Kamervragen, hoe die meestal vastlopen in een soort modder van ‘we nemen het mee en het heeft onze aandacht’. Maar wat ga je dan wel doen? Nou, dankzij al die impacttrajecten kunnen we tegenwoordig echt actie voeren op een goede manier. Niet met een gironummer in beeld, maar wel zorgen dat de wereld een beetje beter wordt. Ja, het mag wat mij betreft allemaal wel wat activistischer. Zoals de makers van Shadow Game, dit zijn al echte straatvechters geworden. Alleen iets observeren, dat vind ik te vrijblijvend. Dat past ook niet meer in deze tijd. Die vraagt om actie en commitment.”

Verder brengen
Heb jijzelf het maximale uit je carrière gehaald?
“Eeh nee, nooit genoeg. Daarom wil ik deze laatste jaren in mijn bestaan als eindredacteur ook nog even doorpakken. Ik ben op een prettige manier aan het radicaliseren, haha. Ik heb de mensen, de ervaring, de contacten, waarom zou ik die niet inzetten om écht iets proberen te veranderen? Ik wil de beste festivalwaardige film die prijzen wint, maar die ook leidt tot een maatschappelijke diepe voor in de samenleving en zorgt dat het onderwerp drie stappen verder wordt gebracht. De ideale documentaire brengt zowel het documentaire maken als het onderwerp verder.”

“Er komen een paar dingen aan die deze ambitie hebben. Daan Veldhuizen is bezig met Pax Neerlandica, over hoe de Nederlandse staat de bevolking van Nieuw-Guinea begin jaren zestig onafhankelijkheid beloofde. Een groot project over hoe de voortdurende onderdrukking van het Papoease volk zich verhoudt tot een vrijwel onbekend hoofdstuk uit de Nederlandse geschiedenis. Er wordt archiefmateriaal voor ingekleurd zoals dat gebeurde in de film Apollo 11, een clubje mensen in Den Haag gevolgd en er komt een podcast bij. Daan Veldhuizen is zo iemand die verschil kan maken, net als Menna Laura Meijer. Zij is bezig met een grote vijfdelige documentaireserie over Pim Fortuyn naar aanleiding van zijn twintigste sterfdag volgend jaar. De op- en ondergang van Fortuyn wordt geschetst vanuit de moslimgemeenschap. Het mooie van zo’n perspectiefverschuiving is dat je in feite de Nederlandse geschiedenis herschrijft.”

Prijzenregen voor Shadow Game

De prijzenkast van Shadow Game raakt steeds voller. Het laatste eerbetoon vond plaats in Potsdam, waar de prestigieuze Prix Europa voor beste documentaire van het jaar in de wacht werd gesleept. Enkele weken eerder won Shadow Game een Gouden Kalf op het Nederlands Film Festival voor Beste lange documentaire.

Regisseurs Eefje Blankevoort en Els van Driel namen samen met vijf jongens uit de documentaire de prijs in ontvangst. “We hebben geschreeuwd, gebruld, gedronken! Na jaren onzichtbaar te moeten zijn, traden Mustafa, Mohammed, Saleh, Jano en SK uit de schaduw en pakten vol bravoure hun moment in de spotlights, op het podium en op de dansvloer!”, sprak Eefje Blankevoort. Els van Driel: “We hebben zoveel meer gevierd dan het winnen van een Gouden Kalf. Dat deze jongens er nog zijn, het hebben overleefd. Dat we dit samen hebben gedaan. We zijn euforisch, dankbaar en strijdbaar, want we gaan door!”

Jelle Peter de Ruiter: “Een Gouden Kalf voor Shadow Game is dubbel winst. Niet alleen vanwege de prijs, maar vooral ook wat we voor het onderwerp doen, voor die jongens. Op 15 november zenden we hem uit, in de korte versie van 55 minuten op NPO 2, prime time. NPO 2 Extra vertoont in die week de lange filmversie. Dat is ook weer belangrijk voor de petitie #beschermkinderenopdevlucht, in het Engels #protectchildrenonthemove, die volgend jaar zal worden aangeboden aan de Europese leiders.”

Snel volwassen
In Shadow Game zien we hoe tieners die hun door oorlog verscheurde land zijn ontvlucht, iedere dag proberen de Europese grenzen over te steken, op zoek naar veiligheid en een beter leven. Ze trekken door een schaduwwereld van mijnenvelden, beren, snelstromende rivieren, smokkelaars en grenswachten. ‘The game’ is de ironische term voor het oversteken van grenzen, die gemeengoed is geworden onder deze jonge vluchtelingen. De tieners ondernemen een verraderlijke tocht die vaak maanden of zelfs jaren duurt, waarbij ze hun leven op het spel zetten. Onderweg worden ze snel volwassen.

Shadow Game ging in april in première op het filmfestival Movies that Matter in Den Haag en won daar de prijs voor beste documentaire. Ook de Youth Jury Award en de Grand Prize of Geneva op het prestigieuze mensenrechtenfilmfestival FIFDH in Genève werden veroverd. De film draaide in tientallen Nederlandse filmhuizen en werd vertoond aan organisaties, zoals IND, NIDOS (pleegzorg) en de (lokale) politiek. Om zo de vraag te stellen: is dít hoe we met kinderen willen omgaan?

Shadow Game is onderdeel van een transmediaal project, dat bestaat uit de feature length documentaire (negentig minuten), een serie korte follow-up docu’s (dertig minuten), een adventure game (in ontwikkeling), een fototentoonstelling van Cigdem Yuksel en een zogeheten impactcampagne. Shadow Game is een coproductie van Prospektor, KRO-NCRV en Witfilm, gefinancierd met steun van het NPO-fonds, Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Nederlands Filmfonds, Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten, Free Press Unlimited, UNHCR en Janivo. 15 november is Shadow Game te zien bij KRO-NCRV op NPO 2, om 20.25 uur.

Bron: BM
Foto’s: Janita Sassen