Fileren

Fascinerend om te zien hoe de kijkcultuur door de jaren heen verandert en eigenlijk ook weer niet. Wat me steeds weer opvalt, is dat een zwak verhaal, niet goed verteld maar fraai in beeld gebracht, toch niet goed werkt, niet bijblijft. Terwijl een interessant en spannend verhaal, hoe krakkemikkig ook geregistreerd, desnoods opgenomen op een telefoon, wel overeind blijft. De kunst is uiteraard om beide te combineren om zo echt iets bijzonders te maken.

Innovatie en content ontwikkelen op meerdere platforms, dat zijn in televisieland de sleutelwoorden van deze tijd. Terecht. Televisiewetten veranderen. De snelheid van de montage ligt hoger dan jaren geleden, ook de kadrering is spannender geworden. De stijl van vertellen is echt anders dan vijftig jaar geleden.

Om bij te blijven, hebben we voor de zomer met het team van De Reünie twee cursussen gevolgd. Journalist/schrijver Frenk van der Linden liet zijn licht schijnen over de inhoudelijke aanpak van het programma: wat zijn goede interviewtechnieken en wat zijn slimme researchmethodieken? Gert de Graaff, goeroe van de montage, liet ons zien wat een knip, muziek of stilte kan doen. Beide uiterst nuttige en inspirerende sessies. Nooit te oud om te leren.

Bij de cursus van Gert de Graaff, genaamd Fileren met Gert, schoof de regie ook aan. Hoe vertel je met beelden een verhaal? Honderden voorbeelden over hoe het niet of hoe het juist wél moet. Daar kwam kort het begrip Kuleshov-effect voorbij, een stokpaardje van mij dat ik graag toelicht. Kuleshov gaf in de jaren 20 van de vorige eeuw les aan de filmacademie van Moskou. Hij deed een montage-experiment met zijn leerlingen.

Er werd 1 CU-shot gedraaid van Ivan Mozzjoechin, een Russisch acteur, die recht voor zich uitkeek. Daarnaast werden drie andere shots gedraaid: een soepbord, een mooie vrouw en een dood paard. Rond die drie shots werd een en hetzelfde shot van de acteur gemonteerd. Er ontstonden zo drie verschillende scènes. Man kijkt naar soep, man kijkt naar mooie vrouw en man kijkt naar dood paard.

Hij liet deze drie korte scènes aan zijn studenten zien. De leerlingen van Kuleshov geloofden niet dat het shot van de acteur steeds hetzelfde shot was. Hun idee was: bij de eerste scène kijkt hij hongerig naar het bord soep, de tweede keer kijkt hij verliefd naar de vrouw en bij het dode paard is zijn uitdrukking vol afschuw. De les: afhankelijk van de associatie wordt de gelaatsuitdrukking door de kijker anders geïnterpreteerd. Daarnaast bepaalt de volgorde van de shots hoe je naar een volgend shot of volgende scène kijkt.

Kuleshov had te maken met de stomme film; hij werkte zonder geluid. Nu spelen muziek, setnoise, kadrering, dialogen en/of interviews een belangrijke rol bij het inkleuren van wat je als maker wil vertellen. Het Kuleshov-effect geldt niet alleen voor hoe je shots rangschikt, maar ook de volgorde van de onderwerpen in de line up van een uitzending vallen onder deze wet. Vertel je in de aankondiging van een repo iets meer over de persoon van de instart , bijvoorbeeld dat de pester van de klas tegenwoordig mensen redt, of vertel je dat na de instart? De ervaring van de kijker zal anders zijn tijdens de repo.

Het Kuleshov-mechanisme gebruiken we nu, honderd jaar na dato, dus nog steeds. Er verandert veel, maar sommige wetten van oude meesters blijven overeind.

Boudewijn Schoewert
Eindredacteur De Reünie, KRO-NCRV