“Jij gaat Melkert spelen? Jullie lijken totáál niet op elkaar!”, aldus Ramsey Nasr die voor Het jaar van Fortuyn in het pak van Ad Melkert kruipt en voor BM kort terugblikt op de bekendmaking van die rol. Hij vervolgt: “We lijken zeker niet op elkaar. Maar: acteren is transformeren.” In Het Jaar van Fortuyn is die metamorfose van Nasr meer dan goed gelukt. Hetzelfde geldt voor Fedja van Huêt als Mat Herben, Carly Wijs als Gerdi Verbeet en Jeroen Spitzenberger als Pim Fortuyn. Laatstgenoemde besloot voor deze rol geen haarkapje te dragen, maar de tondeuse te pakken en volledig kaal te gaan.
Afstand bewaren
Het zegt wat over de geestdrift die de cast in de vijfdelige serie stopt. Nasr vond het op zijn beurt een enorme uitdaging om iemand te spelen die echt bestaat. Hoe hij dat deed? “Door me in te lezen, speeches van hem te bekijken en interviews en programma’s over Melkert terug te kijken – zowel vóór, tijdens als ná het tijdperk Fortuyn. Die dingen bestudeerde ik eindeloos. We hebben ook met Gerdi Verbeet gesproken, die hem in die periode van heel nabij meemaakte en hem goed kent. Dat helpt enorm. Op die manier probeerde ik de man áchter het publieke beeld te ontdekken.”
“Er moet ook nog
ruimte overblijven
voor de verbeelding”
Ondanks dat Nasr zijn zoektocht tot in de kleinste details uitvoert, nam hij voor zijn rol als Melkert geen contact op met de oud-politicus in kwestie. En ook niet met diens dierbaren. “Dat kwam voor mij te dichtbij. Ik vond het ook niet nodig: je moet de nodige afstand tot je rol kunnen bewaren. Toen ik Ischa Meijer speelde, heb ik veel vrienden van Ischa gesproken, maar niet Connie Palmen, die verreweg het dichtste bij hem stond. Ik vond dat niet netjes en niet gepast. Voor jou en mij is het misschien fictie, maar voor hen niet. Plus: er moet ook nog ruimte overblijven voor de verbeelding.”
Afstoffen
Een mooi bruggetje naar het script waar de serie op steunt en dat werd geschreven door scenaristen Pieter Bart Korthuis en Nathan Vecht. Hoe gingen zij te werk? Vecht trapt af: “Het blad was blanco. Alleen het grote gegeven was duidelijk: een dramaserie rondom een bekend historisch verhaal. Dat kun je heel objectief doen en louter de feiten volgen, maar dan kun je net zo goed een documentaire draaien.”
Korthuis vult zijn collega-schrijver aan: “Toen Nathan en ik bij het project betrokken raakten, had niemand de wens een biografische serie te maken, geen portret van Pim Fortuyn. Wij wilden het breder aanvliegen, met populisme als hoofdthema.”
In de uitwerking van het verhaal liet het scenaristenduo zich inspireren door regisseur Adam McKay, bekend van Don’t Look Up, VICE en The Big Short. Korthuis: “Ja, we zijn beiden groot fan van het werk van McKay. Zijn film VICE heeft een groot stempel op onze serie gedrukt.”
Vecht: “We begonnen aan het schrijven van het script niet lang na de verkiezing van Donald Trump. Dat was een moment waarop de New York Times zich excuseerde aan haar lezers. Ze hadden de werkelijke staat van het land niet goed aangevoeld en nooit verwacht dat Trump president zou worden. Dat was het startpunt voor de benadering van ons idee: twintig jaar na dato iets laten zien op plekken waar we niet goed gekeken hebben.”
“Het stof mag wel af
van politieke series”
“Onze vertelling – met Mat Herben als verteller – zorgt voor versnelling, het is een moderne en snelle manier van scènes aan elkaar lassen. We wilden een politieke serie maken die we hier nog niet hadden, met een hoog tempo, flinke informatiedichtheid en humor die bij dit serietijdperk past.”
Korthuis: “Daarnaast mag het stof wel af van politieke series. Daar heb je ook sterke personages voor nodig. Bijvoorbeeld Fortuyn, die toch met een frisse blik naar de Haagse kaasstolp keek en dacht: daar moet ik met de bezem doorheen. Met dat in het achterhoofd zou het raar zijn een introspectieve en ‘langzame’ serie te maken. Je moet de schok die die man teweegbracht in ons politieke landschap verbeelden met een sfeer die daarbij past. Met visuele flair!”
Meesterproef
Voor Het Jaar van Fortuyn zijn sommige iconische momenten uit het beruchte verkiezingsjaar letterlijk nagedaan, andere scènes zijn gedramatiseerd. Hetzelfde geldt voor de karakters. Een deel is letterlijk gelopen zoals je ze ziet, andere taferelen – zoals Ad Melkert die thuis zijn kind naar bed brengt – zijn verzonnen.
Hoe ging Nasr met die combi van fictie en non-fictie om? “Eigenlijk vormt het naspelen van de scènes die iedereen kent, zoals het beruchte tv-debat na de gemeenteraadsverkiezingen, de helderste opdracht: die moet je tot in de kleinste details kunnen naspelen. Maar de fictieve scènes vormen de meesterproef. Daar komt echt de eigen inzet, de verbeelding van de acteur, aan bod.”
Van de mens Melkert achter zijn eigen voordeur zijn geen beelden, maar om die persoon meer uit te kristalliseren, schoot onder anderen Gerdi Verbeet te hulp. “Zij vertelde ons dat hij gek was op zijn dochters, dat hij daar altijd vol van was. Hij had ze vaak aan de lijn op zijn werk. Dat kan een haakje zijn waaraan je een rol kunt optrekken. Zulke zaken, alles wat zich niet in het openbare leven afspeelt, moet je zelf creëren.”
Of Nasr daarvoor veel improviseert? “Zo zou ik dat niet noemen, liever interpreteren. Want ook die dingen vergen studie en uitproberen. Improviseren is de laatste fase, wanneer je iemand echt ‘beheerst’ als een instrument.”
Pingpongwedstrijd
Korthuis en Vecht lazen een ‘behoorlijke bibliotheek’ bij elkaar om de lijn van de serie te bepalen. Drie jaar lang werkten ze aan het script. En om alles plat te slaan tot uiteindelijk vijf delen, moesten flink wat darlings gekild worden. Korthuis: “Die drie jaar gaf ons de mogelijkheid om het verhaal soms weg te leggen en daarna met frisse ogen weer op te pakken. Op die manier staar je je minder snel blind en maak je het jezelf makkelijker harde keuzes te maken. Bijvoorbeeld het uitkomen van het Srebrenica-onderzoek waardoor het kabinet Kok viel; dat hebben we bewust achterwege gelaten. Het had voor de verkiezingen namelijk geen immense gevolgen. Zo’n lijn vertroebelt de lijn van de serie en dus schiet je dat af.”
“Het was al met al
een gelijkwaardige
pingpongwedstrijd
die drie jaar duurde”
Belangrijk in het maken van keuzes vindt Vecht het gegeven dat een buitenstaander de serie ook moet kunnen volgen. “De kijker hoeft geen extreme voorkennis nodig te hebben. En het verhaal is voor velen al herkenbaar genoeg. In bijna elk land kent men een groot politiek kantelpunt, neem recent nog de Brexit. In dat kielzog hebben we thema’s als migratie en economie als een soort harmonica uit elkaar getrokken en ervoor gekozen om er per aflevering op in te zoomen.”
“We wilden echt focussen, clichés vermijden en vooral ook dieper graven dan de snelle nieuwsheadlines. Als ik zo terugkijk, was het al met al een gelijkwaardige pingpongwedstrijd die drie jaar duurde.” Korthuis: “We hebben een serie gemaakt die serieus is, maar ook de humor niet schuwt. Daar ben ik heel blij mee. En ik ben megatrots op de droomcast waarmee we hebben gewerkt. Het is een groot cadeau als je zulke mooie acteurs kan krijgen.”
Het slotwoord is voor Vecht: “Fascinerend was dat we tijdens het draaiproces voortdurend geconfronteerd werden met de actualiteit die tegen ‘ons’ verhaal aanschurkte. De thema’s in de serie zijn anno nu nog steeds in het nieuws. Er ging werkelijk geen maand voorbij of iets in het heden had invloed op onze scripts. Dat zorgde er voortdurend voor dat we iets maakten dat écht ergens over gaat en wat er ook nu toe doet.”
Het Jaar van Fortuyn is vanaf vrijdag 25 maart om 21.30 uur te zien bij AVROTROS op NPO 1 en NPO Plus.
Credits Het Jaar van Fortuyn
Omroep: AVROTROS
Productiebedrijf: Hollands Licht
Producent: Mark Furstner, Erwin Godschalk & Nelsje Musch-Elzinga
Regie: Michiel van Jaarsveld
Eindredactie: Mylene Verdurmen
Scenario: Nathan Vecht & Pieter Bart Korthuis
Uitvoerend producent: Wendy van Veen
Productieleiding: Roos Smitt
Camera: Guido van Gennep
Montage: Herman P. Koerts
Licht: Johan Hoitink
Geluid: Timo Hegtermans
Muziek: Chrisnanne Wiegel & Jelle Verstraten
Visagie: Marjon Hoogendoorn
Styling: Janneke de Ruiter
Art department: Joyce van Diepen
Lengte (in minuten): 50
Aantal afleveringen: 5
Aantal draaidagen: 51
Gedraaid op: Arri Mini LF
Bron: BM
Foto’s: AVROTROS/Mark de Blok
