Extra steun voor Audiodescriptie: subsidie NPO met 2 jaar verlengd

Steeds vaker verschijnt aan het begin van een televisieprogramma op de NPO-zenders het audiodescriptie-logo in beeld. Maar wat is audiodescriptie precies? Hoe werkt het en wie maken er gebruik van? Tijd om deze innovatie onder de loep te nemen.

Paul van den Bogart, Manager Access Services bij de NPO, neemt ons mee naar één van de producenten op dit gebied, Capital of Media in Nijkerkerveen, en legt uit: “Onze afdeling houdt zich bezig met het vergroten van de toegankelijkheid van de programma’s bij de NPO. Dat doen we onder andere met ondertiteling en gebarentaal voor doven en slechthorenden, gesproken ondertiteling en in toenemende mate met audiodescriptie voor blinden en slechtzienden.”

Audiodescriptie voegt een extra audiolaag toe aan tv-programma’s, films, maar ook live evenementen. Een stem beschrijft tussen de dialogen door wat er in beeld te zien is. “Het is dus een aanvulling op gesproken ondertiteling voor blinden en slechtzienden, zoals we dat nu al kennen”, aldus Van den Bogart. De NPO begon in 2015 met 3 tot 4 programmatitels per jaar te voorzien van audiodescriptie, gefinancierd uit het eigen budget. Sinds 2023 is het aanbod, mede dankzij een jaarlijkse OCW-bijdrage van één miljoen euro, vertienvoudigd en worden nu jaarlijks 80 tot 100 titels van audiodescriptie voorzien.

Groen of rood
“Om mensen met een visuele beperking televisieprogramma’s volledig te laten volgen, moeten zij naast het gewone televisiegeluid ook beschreven krijgen wat er in beeld gebeurt”, zegt Van den Bogart. “Denk daarbij aan een gezichtsuitdrukking, een actie of een sfeerbepaling – details die anders aan de kijker voorbijgaan. In het programma Wie is de Mol? zitten veel dialogen, maar er wordt nergens gezegd of het scherm groen of rood kleurt bij de test. Met audiodescriptie worden dergelijke elementen wel beschreven waardoor de essentie van een tv-programma volledig kan worden beleefd.”

Of zoals één van de leden van het klankbordteam het verwoordt: “Met audiodescriptie zie ik de beelden in mijn hoofd en dat is belangrijk om van een film of serie te kunnen genieten. Het wordt dan weer bijna een visuele ervaring. Het verhoogt het plezier dus.”

Audiodescriptie moet toegankelijk zijn zonder dat het reguliere tv-geluid wordt verstoord. Daarvoor gebruikt de NPO de app Earcatch, ontwikkeld door het Bartiméus Fonds en Soundfocus. Via deze app kunnen gebruikers een programma selecteren, waarna de app via audioherkenning de juiste audiodescriptie synchroon afspeelt. Van den Bogart: “Earcatch neemt een fractie van een seconde van het tv-geluid op, analyseert dat offline en synchroniseert de audiodescriptie zonder dat er een internetverbinding nodig is. Dit betekent ook dat er geen privacyrisico’s zijn: er kan niemand op afstand meeluisteren en de app slaat ook geen geluidsopnames van gebruikers op.”

Audiodescriptie wordt overigens niet alleen bij tv-programma’s toegepast. Ook bioscoopfilms zoals nu actueel Babygirl van regisseur Halina Reijn en theaterproducties als Moulin Rouge! en Frozen maken er gebruik van.

Scriptschrijven
Bij een vooraf opgenomen programma maakt een externe audiodescriptie-producent het extra audiokanaal met de beschrijving van wat er op het beeldscherm te zien is. Anthony Timmers (Founder & Creative Director) en Dave Albers (Partner & Audio Strategy Consultant) van Capital of Media leggen het proces uit: “Nadat we het afgemonteerde televisieprogramma hebben ontvangen begint het voor ons met het schrijven van een script”, vertelt Albers. “Wat moet er precies worden beschreven en hoe doe je dat zo treffend mogelijk, zonder de bestaande dialogen te verstoren?”

“De stemkeuze is cruciaal”

Daarna wordt de tekst ingesproken door een stemacteur. “De stemkeuze is cruciaal”, voegt Timmers toe. “De stem moet passen bij de sfeer van het programma en niet te veel afwijken van de andere stemmen in de uitzending. Elke nuance telt. Het gaat niet alleen over de toegepaste techniek, zoals microfoonkeuze, EQ en compressie. Een stem die te hard of onnatuurlijk klinkt, een mix die niet gebalanceerd is of een voice-over zonder de juiste dynamiek kan het kijkplezier volledig verstoren.” Het eindproduct wordt aangeleverd aan de Stichting SAVT, de beheerder van de Earcatch app, die de audiodescriptie beoordeelt voordat deze in de app beschikbaar komt.

De NPO loopt in Nederland voorop in het aanbieden van audiodescriptie. Het aanbod groeit snel, met titels als Wie is de Mol?, Flikken Maastricht en Dwars door de Lage Landen en gericht op de jeugd Heel Holland Bakt Kids, Zwabber en het Sinterklaasjournaal. Zelfs live evenementen zoals het EK voetbal 2024 en de Nations League worden inmiddels voorzien van live audiodescriptie.

Goede middenmoter
Toch loopt Nederland nog enigszins achter op andere Europese landen. Volgens Bartiméus, een organisatie die blinden en slechtzienden ondersteunt, wordt in Europa gemiddeld 12% van de programma’s voorzien van audiodescriptie. In Nederland lag dat percentage tot 2023 tussen de 1% en 4%, maar is door de OCW-bijdrage sindsdien flink gestegen. Nederland is in Europa inmiddels een goede middenmoter geworden.

Welke programma’s wel of niet van audiodescriptie worden voorzien, is een lastige keuze. Om die beslissing goed af te stemmen op de doelgroep werkt de NPO met een klankbordgroep van 250 mensen met een visuele beperking. Van den Bogart: “Die klankbordgroep helpt ons onder andere bij het selecteren van de programma’s. Dat is best een uitdaging, omdat de doelgroep voor audiodescriptie heel divers is en interesses sterk uiteenlopen. Daarnaast is niet ieder programma geschikt voor audiodescriptie.” Zo wordt bijvoorbeeld regelmatig gevraagd waarom een programma als Klokhuis geen audiodescriptie krijgt. “Hoe graag we dat ook zouden willen, er wordt in dat programma al zoveel gesproken dat er tussen de dialogen door simpelweg geen ruimte meer overblijft.”

Audiodescriptie is waardevol, maar ook kostbaar. Het maken van een script, de opnames en de technische integratie vragen om forse investeringen. Dave Albers: “Voor een aflevering van 50 minuten zijn we een volledige werkdag bezig. Alles moet minutieus worden afgestemd om de beschrijvingen perfect tussen de dialogen te plaatsen.”

Geoormerkt
Op dit moment wordt audiodescriptie bij de NPO hoofdzakelijk gefinancierd uit de OCW-bijdrage. Onderweg voor het interview naar Nijkerkerveen was net bekend gemaakt dat de NPO volgend jaar begint met bezuinigingen en het schrappen van programma’s. Maar die zullen audiodescriptie niet raken. Van den Bogart benadrukt: “Deze financiering is geoormerkt overheidsgeld, gegarandeerd tot eind 2028 en valt dus buiten de bezuinigingen waar de NPO en de landelijke publieke omroepen komend jaar mee te maken krijgt.”

In de toekomst zal audiodescriptie direct beschikbaar zijn via NPO Start en de lineaire tv-kanalen, waardoor een aparte app niet meer nodig is. De NPO werkt aan de toevoeging van extra audiokanalen aan de tv-distributie. Op termijn kunnen kijkers thuis, net zoals dat bij streamingdiensten vaak al mogelijk is, eenvoudig schakelen tussen verschillende geluidskanalen, waaronder dan ook audiodescriptie.

In de toekomst zal audiodescriptie
direct beschikbaar zijn via
NPO Start en de lineaire tv-kanalen

Van den Bogart: “We verwachten dat deze functionaliteit er in 2026 is, zodra onze nieuwe eindregies zijn opgeleverd. Op dit moment zijn we met distributeurs als KPN en Ziggo in gesprek voor de doorgifte van die extra audiokanalen en werken we samen om audiodescriptie in hun set top boxen te laten integreren.”

De uitbreiding van audiodescriptie past in de bredere missie van de publieke omroep om media toegankelijk te maken voor iedereen. Dat biedt ook kansen voor commerciële partijen. Door audiodescriptie als standaard te omarmen, kunnen adverteerders, producenten en omroepen bijdragen aan een inclusieve mediawereld. Want in een tijd waarin visuele verhalen steeds belangrijker worden, is audiodescriptie niet alleen een innovatie, maar een essentiële service voor een grote groep kijkers.

Zoals voor de 80-jarige Harm Oerlemans uit Hilversum. Hij heeft nog maar 5% zicht aan het ene oog en 15% aan het andere. Harm gebruikt de Earcatch-app al zo’n 3 jaar en noemt het een verrijking. Televisie kijkt hij samen met zijn vrouw Ditte, die de app voor hem bedient, omdat dat hem zelf niet meer lukt. “Zonder audiodescriptie raak ik de draad van een programma al snel kwijt. Nu kan ik me gewoon op het beeld concentreren. De audiodescriptie loopt logisch tussen de dialogen van het programma door en zorgt ervoor dat ik alles kan volgen.”

Voor opgenomen programma’s werkt dat voor hem beter dan bij live uitzendingen. “Het EK voetbal afgelopen zomer was voor mij niet te volgen; het ging té gejaagd en de audiobeschrijving liep niet synchroon. Maar gelukkig komen er steeds meer programma’s bij om uit te kiezen.”

Wat als audiodescriptie er niet meer zou zijn? “Dan raak ik meer in een isolement en kan ik niet meer volwaardig meedraaien. Nu blijf ik ’s avonds bij het televisiekijken alert. Zonder audiodescriptie dommel ik nog wel eens in.”

Bron: BM/Bert Klaver
Fotografie: Margot Brakel