Onderzoeksjournalistiek onder de loep
Binnen de 13 regionale publieke omroepen speelt onderzoeksjournalistiek een belangrijke rol. Deze vorm van journalistiek draagt immers bij aan de controlefunctie van de media en aan de verbinding in de regio. Het versterkt het vertrouwen van het publiek in de regionale omroepen en het biedt ook gelijk de kans om onderwerpen te behandelen die mogelijk over het hoofd worden gezien door landelijke media. Het levert een unieke bijdrage aan de diversiteit in het journalistieke landschap.
Jan Müller, directeur van Stichting Regionale Publieke Omroep (RPO) vertelt over het belang van onderzoeksjournalistiek: “Het speelt een cruciale rol binnen de 13 regionale publieke omroepen in Nederland. Het zorgt voor diepgaander inzicht in lokale en regionale kwesties die van groot belang zijn voor de gemeenschappen waarin we werken. Door grondig onderzoek kunnen de regionale publieke omroepen schandalen blootleggen, beleidsbeslissingen kritisch evalueren en complexe onderwerpen toegankelijk maken voor het grote publiek.”
Hierbij is ook een duidelijke rol weggelegd voor de RPO. Müller: “De RPO treedt op als een facilitator: we stellen middelen en expertise beschikbaar, zoals het centrale datateam dat door de RPO wordt gecoördineerd. De RPO zorgt daarbij ook voor trainingsprogramma’s om journalisten beter toe te rusten met vaardigheden die nodig zijn voor onderzoeksjournalistiek.”
Het echte koloniale verleden van Rotterdam
Het onderzoek naar het Rotterdamse koloniale verleden werd bij Rijnmond uitgezonden in een reeks afleveringen. Producent Pim Schippers vertelt over het ontstaan van de serie: “Wij zijn aangehaakt bij het unieke historische onderzoek in opdracht van de Gemeente Rotterdam naar het Rotterdams koloniaal verleden. De slavernijgeschiedenis wordt al generaties lang vanuit een éénzijdig perspectief beschreven in de geschiedenismethoden. Met als resultaat dat er over het ‘tot slaaf gemaakten’-perspectief weinig tot niets in onze geschiedenismethoden staat. Dat is geen goede zaak om aan nieuwe generaties mee te geven.”
Wat volgde, was een 7-delige serie van 10 minuten per aflevering die zijn uitgezonden door Rijnmond en zijn terug te vinden op de websites van methodelink en de onderwijsportal van de Gemeente Rotterdam. Het beeld van Schippers over het slavernijverleden kantelde: “Ook ik dacht, slavernij waar wij het over hebben, is 300 jaar geleden. Wat kan de invloed nog zijn? Maar de invloeden zijn tot op de dag van vandaag nog steeds aanwezig; in positieve en negatieve zin. Ik heb er persoonlijk veel van opgestoken. Wat ook bijzonder is dat mijn vader, in zijn rol als directeur van Teleac/NOT, een slavernijproject heeft gedaan met dezelfde wetenschapper die aangesteld was door de Gemeente Rotterdam om het Rotterdamse verleden recent te onderzoeken. Met Rotterdams Koloniaal Verleden heb ik dus ook bij mogen dragen aan de bewustwording rond dit belangrijke thema.”
Fraude LUMC
Omroep West onderzocht fraude bij Het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). “Het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) werkte lange tijd samen met het bedrijf Percuros. Dat zorgde er vooral voor dat subsidieaanvragen in Brussel goed terechtkwamen. Voorman Alan Chan nam het echter niet zo nauw met de administratie, de Europese regeltjes en fraudeerde hierdoor feitelijk met geld uit naam van het LUMC. Dit hebben wij blootgelegd”, vertelt Frank van Deutekom die namens Omroep West onderzoek deed, samen met Ilona Dahl van Follow the Money.
“Toen mijn onderzoek net was begonnen, publiceerde Follow the Money ook een verhaal over deze kwestie. In het kader van 2 weten meer dan 1, hebben we toen de handen ineengeslagen en zijn het onderzoek samen gaan doen.” Wat volgde, was nationale aandacht voor het schandaal. “Het opstappen van de decaan is overal in het nieuws geweest en ook nieuws uit andere publicaties is door andere media overgenomen.” Het onderzoek is onderscheiden met een Regiohelden Award 2023 in de categorie Nieuwsjager.
Ophef in Leeuwarden
In Leeuwarden zorgde de komst de ROL, Regionale Opvang Locatie, voor veel ophef. De locatie werd geplaatst naast Vliegbasis Leeuwarden. Defensie tekende onverwachts bezwaar aan tegen de komst, terwijl ze eerder niet negatief waren. Journalist Hayo Bootsma deed samen met 2 collega’s maandenlang uitvoerig onderzoek. Bootsma: “De komst van deze ROL was omstreden. In een asielzoekerscentrum verblijven mensen met mogelijke oorlogstrauma’s. ‘Is er geen betere locatie te vinden?’ was één van de vragen. Daarnaast is de buurt tegen en voert actie. Dat maakt het een maatschappelijk relevant onderwerp.”
Het idee voor dit onderzoek kwam op opvallende wijze tot stand: “Eigenlijk door een verspreking van de wethouder wonen tijdens een raadsdebat. Hij vertelde daar dat de plaatsvervangend commandant van de vliegbasis bezwaar zouden hebben gemaakt. Daar sloeg ik op aan: waarom hij? En waar werd specifiek bezwaar op gemaakt? Wat zit hier dan achter, was de vraag die gelijk opspeelde.” Over een mogelijk vervolg vertelt Hayo Bootsma: “Er komt nog wel een vervolg. Er is bezwaar aangetekend, ook door defensie. Dat leverde al een nieuw verhaal op. Wederom met een primeur over de argumentatie van het bezwaar van het ministerie.”
Omstreden ‘genezingen’ in Brabant
In de podcastserie Op Hoop van Zegen dook Omroep Brabant in de wereld van de Brabantse gebedsgenezer Tom de Wal. Researchredacteur Sanne Hoeks legt uit: “Met zijn religieuze organisatie Frontrunners Ministries organiseert hij genezings- en bevrijdingsdiensten door het hele land, waar mensen ‘genezen’ zouden kunnen worden van ziektes als kanker en MS en ‘bevrijd’ van ‘demonen’ als homoseksualiteit en autisme. Het leken Amerikaanse praktijken, maar De Wal bleek in Werkendam gevestigd te zijn, een dorp in West-Brabant. Ik wist niet zo goed wat voor onderzoeksverhaal ik kon maken over Tom de Wal, maar mijn gevoel zei dat er wel een verhaal in zat en ik besloot hem te blijven volgen. In gesprek met collega’s Loes Krabben (social redacteur) en Ilse Schoenmakers (online verslaggever) ontstond uiteindelijk het idee om een podcastserie te maken over Frontrunners Ministries. We hadden alle 3 nog geen ervaring met het maken van een verhalende, ‘onderzoeksjournalistieke’ podcast, dus hebben veel geleerd tijdens het maakproces.”
Op Hoop van Zegen is uiteindelijk méér dan alleen een podcast geworden, legt Sanne Hoeks uit: “Het is een crossmediaal project geworden. Naast de podcastserie schreven we online artikelen en maakten we meerdere YouTube-video’s, televisie-items en social posts. Nog steeds volgen we de ontwikkelingen en houden we de lezer via onze kanalen op de hoogte.” Het harde werk is vorig jaar beloond met een Regiohelden Award 2023 in de categorie Luistervink.
Onderzoeksjournalistiek; hoe pak je dat aan?
Op de vraag welke tips bovenstaande makers hebben voor collega-journalisten die aan de slag gaan met (regionale) onderzoeksjournalistiek zegt Hayo Bootsma van Omrop Fryslân: “Blijf scherp en luister tussen de antwoorden door.” Pim Schippers die aan Rotterdams Koloniaal Verleden werkte: “Ik heb een tijdje op de redactie van Rijnmond TV vertoefd en zag daar het gebrek aan tijd, en de waan van de dag, van goede journalisten. Ik ben geen journalist, maar zou journalisten wel willen inspireren om eens contact op te nemen met een wetenschapper; niet voor een snelle quote, maar qua advies voor jouw verhaal en wat voor onderzoek al beschikbaar is. Er is zoveel beschikbaar en ongebruikt. Ik hoef niet uit te leggen hoeveel tijd en accuratesse dat scheelt.”
Publiek-private samenwerkingen
Steeds vaker ontstaan journalistieke initiatieven tussen een publieke partij, zoals een regionale publieke omroep, en een commerciële partij; de zogeheten publiek-private samenwerking. Jan Müller, directeur van RPO: “Een mooi voorbeeld van een publiek-private samenwerking op dit gebied is de samenwerking tussen Omroep Gelderland en Follow the Money, over wantoestanden rond voetbalclub Vitesse. Een duidelijk voorbeeld van een verhaal met impact, voortgekomen uit een moderne samenwerking tussen 2 mediaplatforms en waarmee ook journalistieke prijzen werden gewonnen zoals het Sportverhaal van het Jaar en onlangs de Regiohelden Award voor Nieuwsjager.”
De rol van AI
Bovenstaande voorbeelden tonen bijzondere inzet en diepgravend onderzoek binnen de regionale omroepen. Welke rol kan AI spelen in het boven water halen van informatie en verhalen? Jan Müller: “Kunstmatige intelligentie kan binnen de regionale omroepen een aanzienlijke ondersteuning bieden aan het journalistieke proces. Onder de hoede van het Datateam van de RPO kan AI grote hoeveelheden data snel analyseren en patronen ontdekken die menselijke onderzoekers misschien over het hoofd zien. Dit kan bijzonder waardevol zijn bij het doorzoeken van grote datasets met betrekking tot onderzoeksverhalen.” Meer over de RPO en de 13 regionale omroepen: www.stichtingrpo.nl.
Bron: Chiel Troost/BM
