Zeker in de hoofden van de kerncrew – regisseur David Grifhorst, Reinder van Dijk, Hoofd Levensbeschouwing KRO-NCRV, producent Fleur van Helden en initiator Jacco Doornbos, CEO & Creative Director van Mediawater – is The Passion niet meer weg te denken. Vooral omdat deze vier gepassioneerde tv-makers vanaf de start intensief betrokken zijn. Reinder: “The Passion is uitgegroeid tot het Nationale Zingevingsmoment van Nederland.”

Cast en crew strijken straks neer in Zeeuws-Vlaanderen voor het paasspektakel. In Terneuzen om precies te zijn, pal bij de zilte Zeeuwse kust. Het vlakke land van Jacques Brel waar wielrenners met knoestige koppen – altijd windje tegen – doorheen beuken, maar ook de muzikaliteit van Blöf, Racoon en Danny Vera en een visuele verwijzing naar de Watersnoodramp van 1953 lenen zich voor inhoudelijke ingrediënten om de jaarlijkse paaspuzzel te completeren. Producent Mediawater daalt vol vertrouwen af naar Zeeland. Het kwartet tv-makers, aangevuld met gepassioneerde technici, steekt ook na vijftien edities nog gretig de handen uit de mouwen voor dit enigszins uit de hand gelopen project.

Never chance a winning team?
Jacco: “Nee, al is dat min of meer organisch ontstaan. Onze kern is en blijft betrokken en iedereen weet wat de essentie is. Het verbindende verhaal óp het podium klopt alleen als je elkaar ook achter de schermen vasthoudt. Niet alleen vakinhoudelijk, The Passion is een project vanuit het hart, echt onderdeel van ons DNA.”

Fleur: “Werken aan The Passion is groots en intensief, dat kan alleen als de crew hier ziel en zaligheid inlegt. Reinder wakkert dat vlammetje bij KRO-NCRV aan. Op locatie is het gevoel echt samen. We helpen elkaar als ’t nodig is en als de crew tot het uiterste is gegaan tot diep in de nacht zorgen we voor pizza’s of een broodje shoarma. Dat is onze teamspirit. In die gepaste nederigheid komen we tot onze beste versie van The Passion.”

Storytelling
Fleur van Helden vormt met scriptschrijver annex eindredacteur Marnix Ouweneel en initiator & muzikale samensteller Jacco Doornbos het leidende trio vanuit Mediawater met sinds de start een cruciale rol voor David Grifhorst. De regisseur roemt de ‘onvoorwaardelijke passie’ van regieassistent Angelique Berg, schakeltechnicus Arnoud Boom en lichtontwerper Bas van de Poel die net zo goed vijftien jaar bij The Passion betrokken zijn. “Bas tilt met zijn filmische stijl de storytelling naar een hoger niveau.”

Reinder van Dijk was bij de eerste editie in Gouda nog persvoorlichter, nu is hij Hoofd Levensbeschouwing bij KRO-NCRV. “Een afdeling die programma’s maakt over zingeving, van The Passion tot de Paus én over mensen, hun verhalen en hun vragen.’

Heilig verhaal
Over het aanhoudende succes zegt Reinder: “Ik zie dat verhalen uit de samenleving wegglippen. We leven van humoristische Instagrampost naar TikTok-video. Het moet allemaal kort, maar waar hoort een scholier nog grote verbindende, verdiepende verhalen? Op onze uitzendavond is The Passion het meest besproken item in Nederland, net zoals Jezus ooit de tongen losmaakte in Jeruzalem en omgeving. Jezus hield mensen een spiegel voor en ook The Passion zet aan tot nadenken.”

“Waar hoort een scholier
nog grote verbindende,
verdiepende verhalen?”

Ontstaansgeschiedenis
Hoe begon dit avontuur ooit? David: “Jacco kwam in 2010 naar mij toe met een tape van BBC 3, een straatvertelling van het Paasverhaal op een plein in Manchester. Met Maria op het podium. Hier zit veel méér televisie in, dacht ik meteen. Zeker als je de kracht van een stad benut. Een shot van de skyline van Manchester en dat was het wel, maar als je de iconiciteit van een stad – denk in Rotterdam aan de Kuip, met de Erasmusbrug, Euromast en kop van Zuid – kunt pakken, doe je niet alleen citymarketing een plezier, maar word je ook als maker uitgedaagd.”

Jacco: “Die vertelling in Manchester was schattig, een beetje knullig zelfs, maar ik kreeg ook kippenvel. Navraag bij de BBC leerde dat het om een eenmalige registratie ging. In de eeuwenoude traditie van passiespelen wilde ik het Bijbelverhaal naar de popcultuur vertalen. Een verhalend format met nationale popklassiekers in een heilig jasje: Jezus op prime time, wie had dat ooit gedacht?”

Reinder: “Ik was diep onder de indruk, vooral omdat dit heilige verhaal naar de straat werd gebracht. Verfrissend. Ik was geroerd.”

Miljoen kijkers
In zijn zoektocht naar financiën, partners en een zender kwam Jacco uit bij Roek Lips, destijds zendermanager NPO 3. Doornbos kreeg zendtijd én basisbudget. Jacco: “In Gouda zei ik: geniet ervan! Ik wist hoeveel moeite het had gekost om het voor elkaar te krijgen en dacht: dit is een eenmalig avontuur. Wat bleek de volgende ochtend? Ruim een miljoen kijkers! Dat was een eerste kantelpunt. En toen een paar dagen later NPO 1 belde, was dat nog zo’n mooi kantelmoment. Na het tweede seizoen, met bijna een verdubbeling in kijkcijfers, wisten we dat we écht iets in handen hadden.”

Baanbrekende televisie
De victorie begon in Gouda. David: “Ik liep regelrecht de regiehemel in. Wat een kansen! Na de rondleiding door Gouda wist ik: we kunnen baanbrekende televisie maken. Live. Het is zo’n grote vertelling, dat moet je voelen in je buik. Echt een uniek uitgangspunt voor een rechtstreekse registratie. Voor mij is dat live-gevoel, zeker bij de processie door de stad en het tribunaal met al het publiek bij het podium voor de veroordeling met Pilatus en later de kruisiging van Jezus, nog steeds de moeite waard…”

Jacco: “Andrew Lloyd Webber wilde met Jezus Christ Superstar een verhaal van en voor iedereen maken. Dit hebben wij in Gouda letterlijk en figuurlijk gedaan: van de kerk naar het marktplein, in dit geval precies vóór de kerk. Midden in de maatschappij, met popmuziek als verbindende schakel naar het nu.”

“Het is een grote vertelling,
dat moet je voelen in je buik”

Heilig verhaal
Reinder: “In Gouda was de SGP fel tegen, nu in Terneuzen protesteert de SGP weer. Ik ben lid van de Protestantse Kerk Nederland, voor mij de ‘Hema onder de kerken’. Een echte volkskerk waar gelovigen van goede wil mensen oprecht welkom heten en niet veroordelen. Voor onze achterban is The Passion een heilig verhaal dat we vanuit KRO-NCRV willen doorgeven. Voor iedereen. Het kruis heeft een verticale en horizontale as. Voor mij staat de verticale lijn voor de religieuze link tussen God en mensen op aarde en wijst de horizontale lijn naar verbinding zoeken. Naastenliefde.”

Gouda
Reinder: “Kijkers thuis of op het plein zien The Passion steeds meer als het Nationale Zingevingsmoment van Nederland. Waartoe ben ik op aarde? Kijk ik om naar mijn naaste? Ik hoor wel: ik ben op visite gegaan bij mijn eenzame Oma, want The Passion zette mij aan het denken. Het gaat over hoop en wederopstanding. Jongeren zoeken óók naar een doel in hun leven. Naar zingeving. We leven in een tijd van polarisatie. Voor mij stimuleert het geloof zachte kanten, je hoeft niet altijd tegenover elkaar te staan. KRO-NCRV wil dat verbindende, tijdloze verhaal juist op het marktplein vertellen.”

Reli-kitsch
David: “De Volkskrant kopte Reli-kitsch, maar noemde het een paar jaar later al een nationale traditie. Feit is dat de eerste uitzending reacties uitlokte. Het was veel meer dan een livemuziekregistratie, ook omdat die wonderlijke cast universele thema’s aan elkaar knoopt: leven, dood, vriendschap, verraad, vergeving en hoop. The Passion raakt mensen. In Gouda stonden twee regiewagens aan weerszijden van het centrum, zodat we soepel konden schakel en camera’s konden inpluggen. Maar hoe efficiënt we nu ook plannen, het lukt nooit om alle liedjes live te tonen binnen die 85 tot 90 minuten.”

Reinder: “Jacco belde dat hij een helikopter kon huren om luchtshots te maken voor de opening in Gouda. Drones bestonden nog niet…”

Handig houvast
David: “Hoe komt het in beeld? Daar let ik als regisseur natuurlijk vooral op. En waarom zou ik buitenopnamen prevaleren boven een comfortabele studio? In de open lucht in een stad opnemen is veel meer ‘gedoe’, maar het is ook een spannend live-avontuur.

Complexe uitdagingen lossen we met innovatieve techniek op. Een voorbeeld? Acteurs zingen soms live over opgenomen scènes heen. Hierbij speelt de click-track nu een cruciale rol. Op ‘oortjes’ van hoofdrolspelers en in de regie loopt – of beter: tikt – een metronoom mee. Handig houvast en medebepalend voor het ritme van de registratie.”

“De metronoom is een
handig houvast voor het
ritme van de registratie”

Zo evolueerde de techniek en groeide de populariteit, niet alleen bij het publiek, ook onder acteurs, artiesten en presentatoren. Maar vijftien edities? Daar rekende niemand op. David: “Na de derde editie reed ik diep in de nacht terug naar huis vanuit Den Haag, met die schitterend uitgelichte Hofvijver en hoofdrollen voor Simone Kleinsma, Beau van Erven Doorens en Jan Dulles. Ik dacht: drie keer scheepsrecht. Het is klaar, maar kijk nu… we maken The Passion voor het vijftiende jaar!”

Nationaal cultureel evenement
Reinder: “Professor dokter Mirella Klomp van de Protestantse Theologische Universiteit heeft onderzoek gedaan naar de eerste tien edities van dit paasevenement. Zij concludeerde: The Passion is geëvolueerd van religieus naar nationaal cultureel evenement. In lijn met de 4 of 5 mei-viering. Of Koningsdag. Een nationale traditie. Bij Koningsdag vragen we ons ook niet af of we dit wel of niet vieren. Ik denk dat deze titel nog jaren meekan, ook omdat The Passion met de tijdgeest meebeweegt.”

Bidbook voor de stad
Tussendoor werd The Passion, nu vijf jaar geleden, exclusief door KRO-NCRV uitgezonden (daarvoor was het een coproductie met de EO), ontstond de Hemelvaartvariant en professionaliseerde de werkwijze. De makers stelden een productioneel bidbook samen. David: “Nadat de stad is geselecteerd ontvangen ze die handleiding voor optimale creatieve samenwerking. Niet alleen regiematig, maar ook werkwijze en praktische zaken voor logistiek en infrastructuur.”

Dramatisch effect
David: “Tijdens onze rondleiding door Roermond stuiten we op een groot gemaal, waar het water naar beneden denderde. Qua audio verre van ideaal, maar dramaturgisch te gek. In de haven van Harlingen gaven schepen een mooi maritiem gevoel, die puzzel leggen blijft leuk. Net als composities bespreken met muziekproducer Eric van Tijn over hoe een liedje kan doodvallen, zodat plotsklaps ruimte ontstaat voor dialoog. En lichtontwerper Bas met fel tegenlicht dramatisch effect in dat shot kan uitvergroten.”

Ik ben bij je
Reinder: “In Terneuzen is ons thema: Ik ben bij je. Dat thema kunnen we op beide assen van het kruis leggen. Omhoogkijken naar de hemel én bij elkaar staan: het heilige religieuze verhaal vertalen naar naastenliefde.”

Jacco: “Ik ben bij je krijgt vorm in het liedje van Jaap Reesema en dat is een bewerking van Oma’s aan de top van K3, zodat we hiermee ook weer generaties verbinden. Zo’n thema is een effectief hulpmiddel bij het trechteren naar de vertelling. In onze visuele vertaalslag kunnen we zo actuele accenten, die in de samenleving spelen, verwerken. In Terneuzen zijn we schatplichtig aan de Zeeuwse cultuur. We hebben dankbaar uit de muziekgeschiedenis geput en hebben een groots Zeeuws-Vlaams koor samengesteld. Vlak voor het stadhuis komt alles samen.”

David: “Voor mij moet elk shot raak zijn. Over de architectuur van het stadhuis van Terneuzen, dat het keurmerk ‘100 procent brutalistisch’ draagt, zijn de meningen verdeeld: fantastisch of foeilelijk. Maar ik kan er wel wat mee.”

“Fantastisch of foeilelijk.
Maar ik kan er wel wat mee”

Terneuzen
Intussen is de heilige hitformule toe aan de vijftiende versie. Mediawater bespreekt wensen voor line-up, nummers en cast successievelijk met Eric van Tijn, David Grifhorst en KRO-NCRV. Fleur: “Dat is door al die jaren heen een behoorlijk dynamische longlist geworden, met ook veel aandacht voor jong talent.”

Jacco: “Het gevoel voor een dragende rol kan ook groeien. Zo geven acteurs of presentatoren soms pas een paar jaar later aan ‘klaar’ te zijn voor The Passion.”

Fleur: “We streven naar een bonte brede mix zang- en acteertalent, die varieert in leeftijd, ervaring en achtergrond. Het liefst willen we dat kijkers zich met één of meerdere hoofdrolspelers identificeren. Intrinsieke motivatie van acteurs kan ook voortvloeien uit cultuurhistorisch perspectief; dit verhaal vormt de basis voor hoe we onze samenleving nu inrichten. Thema’s als vriendschap of verraad zijn universeel.”

Andere invulling
Jacco: “Het scouten van de locatie, de eerste scriptopzet, de selectie van liedjes en de cast begint zo’n driekwart jaar voor opname. Maar voor mij eigenlijk al een dag na de uitzending.”

David: “Dat blijft spannend, omdat het elk jaar volstrekt anders wordt ingevuld. Frank Lammers, Syb van de Ploeg en Do speelden de eerste hoofdrollen in Gouda, maar later hadden we Robert ten Brink als verteller! En bij Frans Bauer of Jeroen van de Boom was het pikant dat zulke grote artiesten zo weinig acteerervaring hadden. We nemen risico bij het samenstellen van de cast.”

Reinder: “Dit jaar speelt GTST-acteur Dorian Bindels, tegenspeler van Soy Kroon in de musical 40-45, Jezus. Eddy Zoey is Judas dit jaar, Vajèn van den Bosch speelt Maria Magdalena.”

Publiek verjongt
Het is geen primaire doelstelling, maar een prettig bijeffect: het publiek verjongt, blijkt uit onderzoek. Reinder: “In Doetinchem was Peter Kuipers, onze directievoorzitter, onder de indruk van Soy Kroon, een verrassend jonge Jezus. Mediawater voert verkennende gesprekken, daarna praat ik met acteurs of artiesten. Ik vraag niet rechtstreeks hoe gelovig ze zijn, eerder of ze geloven in de kracht van het verhaal: geloof, hoop en liefde. En van wederopstanding: je kunt altijd opnieuw beginnen. Dit hebben we in deze tijd van polarisatie misschien wel meer nodig dan ook.”

Toekomst
Reinder: “De eerste tien jaar zaten we in grote Nederlandse steden, de laatste jaren in middelgrote steden. Dat heeft ook zijn charme, in het hart van de samenleving. Zoals nu in Zeeland. We zijn nog nooit in Brabant, Drenthe en Flevoland geweest. Ik zou wel eens naar Almere willen, stad met een bonte mix aan culturen; het nieuwe Nederland. Maar ik noem ook Emmen of Assen. Of de Brabantse bisdomsteden Breda en Den Bosch.”

“We nemen die
twee miljoen kijkers
mega-serieus”

Droomproject
Nu nadert Terneuzen. David: “The Passion is een droomproject voor een regisseur, maar ik voel tegelijkertijd ook druk én een grote verantwoordelijkheid. We nemen die twee miljoen kijkers mega-serieus. Toen ik destijds door de hoofdstraat van Groningen liep en bij bakkers, slagers en kappers onze logo’s zag, was ik ook wel trots.”

Reinder: “The Passion is de grootste zingevingstitel van de Nederlandse televisie, ook voor een jongere doelgroep. Het verhaal en het format heeft zichzelf bewezen. Voor mij horen levensbeschouwelijke programma’s van dit kaliber echt bij de publieke omroep.”

David: “Als je hoort: ‘Nog 1 minuut voor live’, weet je… die zender is zo negentig minuten van ons! Dan giert de adrenaline door je lijf en sta je anderhalf uur maximaal aan.”

Bron: BM
Foto’s: Nathan Reinds