Cornélie Constateert: In de herhaling
Een stille revolutie voltrekt zich in de Nederlandse huiskamers. Buitenlandse aanbieders bedreigen het Nederlandse televisieaanbod en tv kijken zal nooit meer hetzelfde zijn. Een reflectie op het jaar 2025? Je zou het denken, maar nee.
Het is oktober 1989 als de eerste BM uitkomt, de start van een tumultueuze periode in de Nederlandse televisiemedia. Waar voorheen Nederland 1, 2 en sinds 1988 ook 3 het televisielandschap domineerden, verschijnt nu een uitdager op het toneel: RTL Véronique, dat vanuit Luxemburg uitzendt om de Nederlandse Mediawet te omzeilen, omdat commerciële televisiezenders op dat moment nog verboden zijn in Nederland.
De introductie van RTL Véronique zet het Nederlandse televisielandschap op z’n kop en het is al snel duidelijk dat de publieke omroepen hun monopolie kwijt zijn. Al klinkt er ook kritiek. Sommigen vinden het aanbod ‘plat’ of maken zich zorgen over de invloed van de commercie op de inhoud. In eerste instantie profileert RTL Véronique zich als jongerenzender, zich al dan niet bewust richtend op een leeftijdsgroep die meestal de ‘early adopters’ zijn van nieuwe ontwikkelingen. Maar al snel transformeert het station zich tot een familiezender en trekt het vertrouwde gezichten van de publieke omroep aan. Als tegenreactie gaan de publieke omroepen hun netten profileren en ze steken meer tijd en geld in publieksvriendelijk amusement.
Meer zenders betekent
blijkbaar ook reden
om meer te kijken
De kijker heeft opeens meer keuze en daarbij gebeurt iets opvallends: Nederland gaat meer televisiekijken. Meer zenders en meer aanbod betekent blijkbaar ook reden om meer te kijken. Maar het publiek versplintert langzaam in groepjes met eigen voorkeuren. Toch is er ook gemeenschappelijkheid: grote events als belangrijke voetbalwedstrijden of het Achtuurjournaal blijven op de publieke zenders nog een miljoenenpubliek trekken.
Als we de ontwikkelingen van toen en nu naast elkaar leggen, dan zien we dat de geschiedenis zich in sommige opzichten herhaalt, zij het met andere spelers. Waar het televisielandschap vanaf 1989 werd opgeschud door buitenlands commercieel aanbod, is dat nu niet anders, zij het in de vorm van streamingdiensten en online video. Net als destijds RTL Véronique, snoepen de uitdagers marktaandeel weg: de lineaire kijktijd daalt ten gunste van on demand platforms en net als 35 jaar geleden versplintert het kijkgedrag. Maar ook nu neemt de totale kijktijd weer toe, door het uitgebreidere aanbod en grote events blijven een miljoenenpubliek trekken.
Menig doemdenker begin jaren negentig had verwacht dat publieke zenders nu gemarginaliseerd zouden zijn, maar de werkelijkheid is dat ze zich opnieuw hebben uitgevonden (met focus op nieuws, sport en Nederlands drama) en daarmee nog steeds miljoenen bereiken. Ook anno nu zullen de traditionele zenders niet van het toneel verdwijnen; ze passen zich aan, gaan zelf online en zoeken samenwerking. Interessant daarbij is dat de eerste commerciële disruptor, RTL, tegenwoordig zélf onderdeel is van het establishment dat moet vernieuwen.
Televisie anno 2025 is anders dan 35 jaar geleden in vrijwel alle opzichten, maar de fundamentele dynamiek (de strijd om de kijker) is onveranderd. Toen was het spannend en onwennig voor de heersende macht en nu weer. Maar wie niet meebeweegt, raakt achterop. Dat was toen zo, is nu zo en zal over 35 jaar nog steeds zo zijn. En wie zal dan de uitdager van Netflix zijn?
Cornélie Klercq
Cornélie Klercq is mediastrateeg en werkzaam voor onder andere Screenforce, Banijay Benelux en CIA
