App me als je thuis bent: pijnlijk tijdloos
Een team van vijf vrouwen werkte het afgelopen jaar intensief aan de indrukwekkende driedelige documentaireserie App me als je thuis bent, waar zedenzaken uit heden én verleden worden uitgelicht. De serie laat zien wat de impact is op het slachtoffer en hoe langdurig en complex de opsporing van een dader kan zijn. Vrouwen vertellen openhartig, vaak voor het eerst, over angst, schaamte, zelfverwijt en onmacht. De documentaire geeft deze vrouwen hun stem en de regie terug. We spreken Theresa Boerema (eindredacteur) en Elly de Bont (regisseur) bij KRO-NCRV over dit intensieve project.
Het idee voor App me als je thuis bent ontstond een jaar geleden bij formatontwikkelaar Sara Plat. Zij ging met haar gezin verhuizen net buiten Utrecht en merkte op dat het gevoel van onveiligheid, dat ze jaren geleden gekend had, ineens weer terug was. In samenwerking met Pointer werd een kaart ontwikkeld waarmee de onveilige plekken van Nederland in beeld werden gebracht. Uiteindelijk kwam er een idee voor een docu-serie. Met App me als je thuis bent willen de makers de impact van onveiligheid voor vrouwen laten zien.
Door generaties heen
Na intensieve research komt het team onder andere uit bij Noa (45), die anoniem haar verhaal doet. Zij was vijftien toen ze slachtoffer werd van de beruchte Utrechtse serieverkrachter. Sonja deelt haar verhaal over verkrachting in 2003, vlakbij een drukke weg en haar opmerkelijke stap om, negentien jaar later, haar dader te ontmoeten. Jolanda werd dertig jaar geleden in Nijmegen bedreigd en aangerand door iemand die nooit is opgepakt en Willemijn, een Leidse studente, werd in 2019 slachtoffer van een belager voor haar eigen deur. Ook Frederique doet haar verhaal anoniem, zij werd slachtoffer in Leiden. De makers spreken daarnaast ook een vrouwelijke officier van justitie en in de laatste aflevering is er een speciale plek voor de vriendinnen van Anne Faber.
Als de serie iets pijnlijk aan de oppervlakte laat komen, is het dat zedenmisdrijven en onveiligheid voor vrouwen iets van alle tijden is. De reeks toont verschillende vrouwen die allemaal op hun eigen manier te maken hebben gehad met een zedenmisdrijf. De generaties verschillen, de tijd waarin ze dit impactvolle moment meemaakten ook, maar hun verhalen zijn hetzelfde. “De hele tijd als je op die plekken staat waar het gebeurde, voel je hoe alleen je bent”, vertelt regisseur Elly de Bont. “Het gaat steeds over het moment van eenzaamheid. De wereld raast door, je hoort soms auto’s langsrijden, maar er is niemand die kan helpen.”
Niet meer zwijgen
Dat er veel schaamte rondom dit thema is, merkten ook beide makers. “Een van de deelnemers zei tegen researcher Sabine Hartman: jij bent de eerste tegen wie ik dit echt van A tot Z vertel, na al die jaren. Dat vond ik huiveringwekkend”, zegt Elly. Interessant vinden de makers om na te denken wat daar precies onder ligt. Eindredacteur Theresa Boerema: “Vaak willen mensen voor zichzelf een veilige wereld creëren. Daardoor nemen ze afstand van dit soort onderwerpen en thema’s. Slachtoffers voelen dat.”
De makers moesten tijdens dit intensieve proces varen op hun integriteit. Een aantal vrouwen wilde alleen anoniem hun verhaal doen. Elly: “Eerst wilde ik alleen hun handen filmen en dat combineren met beelden van actrices, maar alleen maar handen en een stem laten zien, heeft ook bijna iets criminaliserends.” En dus besloten ze te werken met veel visualisaties , figuranten en ook dronebeelden. “Slachtoffers ervaren vaak dat ze bevriezen. Veel verhalen zijn gekenmerkt door vrouwen die zeggen uit te zoomen van de situatie. Met de dronebeelden heb ik dat geprobeerd in beeld te brengen.”
[streamer]
“We wilden ze hun stem
én de regie teruggeven”
Ook in de postproductie van de documentaire kregen de gefilmde vrouwen een belangrijke rol terug. Theresa: “Bij gevoelige thema’s is een voorafgaande viewing standaard, en in dit traject hebben we veel ruimte gemaakt voor hun perspectief en keuzes.” In het proces werden de vrouwen bij elke stap betrokken. Ze kregen al in een vroeg stadium de montage te zien. Vrouwen die na jaren van zwijgen eindelijk hun verhaal doen, wilden dat heftige details niet werden achtergehouden. “We hebben ze echt op detailniveau betrokken. We wilden ze hun stem én de regie teruggeven.”
Ongewild symbool
Het team was nog volop aan het draaien toen pijnlijk duidelijk werd dat de tijdlijn die de makers volgden, nog lang niet gestopt was. De moord op de zeventienjarige Lisa liet heel Nederland wederom achter met angst en frustratie. “Ik voelde daar wel veel verdriet en pijn over”, zegt Theresa. “Ik dacht meteen: niet nog een meisje.”
“We zaten nog net niet in de edit toen dit gebeurde”, vult Elly aan. “Dat was gewoon heel erg pijnlijk.” Toch wisten ze meteen dat ze haar verhaal niet wilden aanhalen in de docu. “Dat is ons recht niet”, vindt Theresa. Slachtoffers van seksueel geweld kunnen ongewild publiek bezit worden. “De vriendinnen van Anne Faber hebben ons veel geleerd. Anne werd een symbool voor seksueel geweld, maar ze was zoveel meer dan dat. Haar vriendinnen vertellen: ze was een lieve, creatieve meid en een hele goede vriendin, we hebben haar een beetje terug willen geven aan de vriendinnen.” De dood van Lisa was een trigger voor veel van de vrouwen in de serie, maar als het iets teweegbracht, dan was het vooral extra motivatie om hun verhaal te delen.
Impact
Dat het maken van de docu-serie ook grote impact had op het team, moge duidelijk zijn. “Ik kom net uit de audio-nabewerking. Ik herken inmiddels precies de citaten en het moment waarop ze vallen, maar het blijft me raken. De intensiteit van sommige scènes is heftig”, zegt Elly. “Dit is wel een van de meest intensieve dingen die ik heb gedaan.” Theresa knikt bevestigend. “Het was zwaar en pittig, maar dit is waarom ik dit vak doe. Sommige collega’s zeggen: ik trek dit niet, of dit soort verhalen kan ik niet maken’. Dat begrijp ik heel goed: het is persoonlijk en komt heel dichtbij.”
“Sommige collega’s zeggen:
ik trek dit niet”
Theresa en Elly blijken de perfecte match voor deze documentaire. Integere verhalen vertellen die echt ergens over gaan, zit in hun bloed, al is “deze docu by far het zwaarste dat we ooit hebben gedaan.” Niet alleen op professioneel vlak maakte het iets los, maar ook privé. Theresa: “Ik volg mijn dochters meer op mijn telefoon. Ze weten dat ik hiermee bezig ben, dus dat vinden ze oké.”
App me als je thuis bent gaat vooral om bewustwording. Elly en Theresa hopen een documentaire te hebben gemaakt die iedereen raakt, of je nu man of vrouw bent of wel of geen ervaring hebt met seksueel geweld. “Dat je als man veilig over straat loopt en dat normaal vindt en dat je door deze documentaire begint te snappen dat zoiets voor een vrouw niet vanzelfsprekend is, daar begint het mee.”
Theresa en Elly hebben allebei het gevoel dat er iets belangrijks is ontstaan. Het proces en de ruimte die ze voor dit project kregen vanuit KRO-NCRV spelen daar ook een belangrijke rol bij. “Iedereen is echt heel ver gegaan. Het is uniek dat je dit zo kan maken.”
Theresa: “De vrouwen die we volgen, zijn eindelijk in staat om dat vreselijke schuldgevoel van zich af te werpen. Ik hoop dat na het zien van de documentaire geen enkele vrouw zichzelf iets hoeft te verwijten.” Ook al is App me als je thuis bent een reeks verhalen waarvan je hoopt dat ze nooit écht dichtbij zullen komen, staan alle vrouwen uit de serie in hun kracht. “Het is een superzwaar onderwerp, maar je ziet vrouwen die onwijs sterk zijn in waar ze mee moeten dealen.” Elly vult aan: “Ze laten een enorme veerkracht zien.”
Bron: Sanne Savelsbergh/BM
Fotografie: Margot Brakel
