Over onder andere vollopende mijnschachten en verzakkende huizen in Heerlen: Pointer checkt, onderzoekt, speurt en ontdekt. Urgente onderwerpen die vaak de regio overstijgen, zoals de roof van Joods vastgoed in de Tweede Wereldoorlog of de andere kant van de toeristische medaille in Zeeland.
Buiten de Randstad vinden veel Nederlanders dat het publieke debat in programma´s wordt gedicteerd door de driehoek Den Haag-grachtengordel Amsterdam-Hilversum. Kern van de kritiek: omdat veel redacties in de Randstad gevestigd zijn, hebben ze een blinde vlek voor nieuws uit andere regio’s. Die kritiek nemen de beleidsbepalers bij KRO-NCRV serieus. En gaat Pointer met pop-up redacties de regio in. Almelo kende verleden jaar de primeur.
Innovatief plan
René Sommer, die als Hoofdredacteur Journalistiek van KRO-NCRV ook deel uitmaakt van het managementteam, bracht destijds de teams van De Monitor, Reporter en Pointer Data samen. “Data-journalistiek stond nog in de kinderschoenen. Als eindredacteur van De Monitor mocht ik een driekoppig kernteam opzetten. Met datajournalist Jerry Vermanen, developer Marije Rooze en designer Thomas Mulder, inmiddels ook onderzoeksjournalist, bouwden we een site en gingen onze eerste producties maken. Parallel hielpen we andere redacties met data-onderzoek. In eerste instantie ondersteunend, maar na een jaar of twee kregen we de wind eronder. Wij maakten steeds meer producties die opvielen. Ik dacht: hier zit veel meer potentie in. Vervolgens zijn we met de NPO in gesprek gegaan, waarna netcoördinator Gijs van Beuzekom met ons innovatieve plan voor Pointer instemde.”
Smoel tonen
Een stevige redactie – Pointer telt intussen ongeveer zestig redactieleden – mocht eigen producten gaan maken. “Zembla staat voor doorwrochte onderzoeksjournalistiek. Wij hanteren andere, meer moderne methodieken, gebaseerd op crowdsourcing en datajournalistiek, waarmee we meteen het profiel van KRO-NCRV aanscherpen. Je moet smoel tonen. Onderscheidend zijn. We wonnen sinds de start vier jaar geleden meerdere keren De Tegel, diverse internationale prijzen en sinds we ook de drie redacties Monitor, Reporter Radio en Pointer Data onder één titel plaatsen, kunnen we ons sterk maken voor ‘Burgers in de knel’, een belangrijk journalistiek thema voor KRO-NCRV. Laat mensen ook zelf het verhaal vertellen. Zoek ze op! Met onze pop-up-redacties strijken we een maand lang in een plaats in de regio neer.”
In gesprek
Daarmee verkleint KRO-NCRV die kloof tussen Randstad en regio. Pop-up coördinator Pim Peterse: “We gaan echt in gesprek. Om te horen wat mensen graag onderzocht willen hebben binnen onze multimediale opzet. Een platform waar radio, tv, en online elkaar aanvullen. Het ideaalbeeld is over hetzelfde onderwerp een tv-uitzending met meer verdieping op radio en of online.”
Almelo
‘Het stoplicht staat op rood, het stoplicht staat op groen. In Almelo is altijd wat te doen!’ Vrij naar Herman Finkers werd in de Grote Straat van Almelo een leegstaande winkel in het centrum getransformeerd tot pop-up-redactieruimte. “We organiseerden een meet-up voor onderwerpen. Die kick-off van onze aanwezigheid werd goed bezocht. Op woensdag ging ‘de winkel’ open, waar de redactie dus letterlijk en figuurlijk in de etalage zat.”
Werken jullie samen met regionale mediapartners?
“Ja, in dit geval was dat met Tubantia. We doen ook zelf research. Juist door die samenwerkingen komen mooie achtergrondverhalen met sleutelfiguren uit de regio naar boven. Op die eerste zondag al hadden we Pointer Radio.”
De kernredactie bestond uit drie collega´s: Ids Nicolai, Hans van Dijk en Pim. “Ik ben de coördinator, Hans en Ids zijn verslaggevers. Intussen huren we ook steeds een lokale freelancer in die als stringer en klankbord van ons team fungeert. In Heerlen Niena Bocken, een kei van een radiomaker voor L1. We maken wekelijks een regionaal radio-item voor zondagavond. En na twee weken een hoofduitzending op NPO 2.”
Heerlen
“In Heerlen, met een programma over de mijnschade van verzakkende huizen, zonden we uit in het mijnmuseum. Heerlen was de meest gastvrije stad tot nu toe. Mensen kwamen spontaan vlaaien brengen omdat ze het geweldig vonden wat wij deden.”
Vlaaiend enthousiast?
“Haha, jazeker. In Heerlen maakten we een item over verzakkende huizen naar aanleiding van de in 1974 gesloten mijnen. Alle apparatuur staat daar dus nog, diep onder de grond! Schachten lopen vol water. Rails rotten, het ijzer erodeert. Voer voor ecologen, biologen en natuurkundigen. Samen met dagblad De Limburger hebben we hierover verhalen gemaakt.”
Dossier mijnschachten
“Pointer organiseerde en faciliteerde op zaterdagochtend een onderzoekstafel – de oude talkshowtafel van M overigens – waar we zowel slachtoffers als bestuurders en mensen van het Calamiteitenfonds uitnodigden. Na die eerste informatieronde formuleren we een onderzoeksvraag. In Zuid-Limburg had een man al die mijnschachten helemaal in kaart. Die hingen wij op aan de wand. De ‘kaartenman’ kon precies tonen waar problemen zaten. Met De Limburger en onze kernredactie gingen we aan de slag. Dat dossier loopt nog door natuurlijk…”
De pop-up periode in Vlissingen ging van start met een meet-up in het Zeeuws Maritiem MuZeeum over leefbaarheid: is toerisme een vloek of een zegen? “Voor vakantiegangers is Zeeland leuk en mooi, maar als je hoort over spooksteden en hoe huizen worden opgekocht door Duitsers, Belgen en zelfs Zwitsers, dan is dit item ook voor de rest van Nederland interessant.”
“In Vlissingen maakt Robbert ter Weijden een tv-uitzending over de ‘Roompotisering’ van Zeeland. De druk van het toerisme is echt enorm. Het brengt twee miljard euro per jaar in het laatje, maar het geeft het ook overlast, de leefbaarheid in kustgemeenten staat onder druk. De ondernemer van het pannenkoekenrestaurant is er blij mee…
Dat is de andere kant van de medaille. Spreiding is wenselijk, verder weg van de kust, maar hoe krijg je mensen meer het achterland in? Tot 2030 groeit de hoeveelheid toeristen alleen nog maar. We analyseren de werkwijze van Roompot. Hoe komen ze aan bestemmingsvergunningen? Dat is soms een schimmig spel. We zitten vier weken op locatie en produceren vier regio-items en een hoofduitzending op televisie. Het is zaak om snel de juiste mensen om je heen te verzamelen. Naast onze kernredactie van vier generalisten dus ook een goed ingevoerde collega van de PZC, dat is ook goed voor de continuïteit.”
Van Zembla naar Pointer
Na een achtergrond in online onderzoeksjournalistiek en acht seizoenen als webredacteur bij Zembla, zit Pim Peterse nu vier jaar bij Pointer. Binnengekomen als innovatie-manager is hij nu happy in de rol van contentmanager én teamcoördinator pop-up-redactie. “Op woensdagochtend gaan we om tien uur open. We beginnen met een redactievergadering. Het is natuurlijk niet alleen Vlissingen, we vragen heel Zeeland uit. Eigen eilanden met eigen culturen. En ‘slechts’ 350.000 inwoners.”
“Uit de combinatie van die verzamelde data traceren we trends die weer stof voor verhalen opleveren. Bijvoorbeeld: wat is de aanrijdtijd van spoedeisende hulp? Dat hebben we met meerdere mediapartners onderzocht, puur kijkend naar ambulances. We ontdekten dat in veel gebieden de aanrijdtijd ver boven de norm van vijftien minuten gaat. Zorgwoestijnen noemden wij dat. Met een aanrijding heb je dus dubbel pech.”
Ligt de focus op radio of ook op online en televisie?
Peterse: “Uiteindelijk willen we dat het meer gaat versmelten, al blijf je zowel specialisten als generalisten nodig hebben. Radio maken is echt wat anders dan een tv-item produceren, maar een researcher kan natuurlijk prima voor meerdere redacties aan de slag.”
Aquarium
“Gaandeweg het pop-up-proces ontwikkel je een soort protocol, maar de cultuur is overal anders. Neem Emmen. We zaten in een waanzinnig hoekpand, pal tegenover het gemeentehuis. Echt een soort aquarium. Maar hier stapte bijna niemand naar binnen. Je was goed zichtbaar, terwijl mensen soms ook anoniem een verhaal willen delen. In Ede, op de Biblebelt, was het ongelofelijk moeilijk. Bij onderzoekstafels kwamen mensen gewoon niet opdagen. Maar in Vlissingen, Heerlen en Almelo liep het vrijwel meteen.”
“In de etalage hangen we op elke locatie een makelaarsbord met één kernvraag: wat moeten we onderzoeken? Hier plakken mensen Post-its op. Meestal loop je dan naar buiten om een praatje te maken. Het moeten wel onderwerpen zijn die het niveau van de buurtvereniging overstijgen. Landelijke impact hoeft niet meteen, maar het moet regionaal wel urgent zijn.”
Als Hoofdredacteur Journalistiek zwaait René Sommer ook de scepter over Spraakmakers, College Tour, 2Doc, het kernteam Journalistiek dat documentaires zoals De Villamoord maakt, De Taalstaat en Brandpunt+ met een online redactie. “Van alle redacties is Pointer de grootste, het programma is nog volop in ontwikkeling. Twee jaar terug zijn we begonnen met Factcheck-marathons, over de verkiezingen. Op die Factcheck-marathon, samen met AD en Nieuwscheckers, ben ik trots. Het beste bewijst dat het werkt. Met onze pop-up-redactie kunnen we ons echt onderscheiden. De NPO erkent dat ook. Volgend jaar gaan we ook podcasts maken met onze radioredactie.”
Aan welke criteria moet Pointer voldoen als het gaat over kijkcijfers of marktaandeel?
“Gemiddeld genomen halen we die kijkcijfers wel. Waardering zit ook in prijzen en meningen van vakgenoten, maar vooral of een item maatschappelijk impact maakt. Kamervragen naar aanleiding van een onderwerp zijn leuk, maar dat zegt mij niet zo veel. Ik wil dat Pointer iets in gang zet, echt iets doet voor mensen en het onderwerp verder wordt opgepakt.”
Dossier Joods vastgoed
“In 2020 is Pointer begonnen met de zogeheten Verkaufsbücher. Die zijn volledig doorzoekbaar gemaakt en gedigitaliseerd. Het is in feite de vastgoedadministratie van de Duitse bezetter, een bestand met ruim zevenduizend registraties van onteigend en doorverkocht Joods vastgoed tijdens de Tweede Wereldoorlog. Van 218 gemeenten in ons land waar Joods vastgoed is geroofd, laten 142 gemeenten inmiddels hun eigen rol in deze roofhandel onderzoeken. Van die winst werden in de oorlog destijds anti-Joodse maatregelen gefinancierd, zoals kamp Westerbork en het treintransport naar de vernietigingskampen.”
“Pointer duikt daarin, het onderzoek leidt ook tot erkenning. Veel verhalen zijn blijven liggen. Zo ontdekten we dat Marga Minco altijd in de veronderstelling was dat zij de enige overlevende was van haar familie, maar kwamen we erachter dat een neef ook de oorlog heeft overleefd. Een pijnlijke registratiefout bij de gemeente. Munco in plaats van Minco. Marga Minco heeft dit nog voor haar dood meegekregen, al was ze al 102. Maar haar dochter, in de zestig inmiddels, heeft dus wel familie.”
Zorgcowboys
“We hebben een sterk dossier over zorgcowboys opgebouwd in de afgelopen jaren. Samen met onderzoekscollectief Follow The Money traceren we malafide zorgbedrijfjes. Eigenaren werden in no time heel rijk in de thuiszorg. Dubbele declaraties, torenhoge tarieven. En maar uren schrijven. Over ruggen van mensen die zorg nodig hebben. Met dat onderwerp wonnen we in 2020 een Tegel, want uiteindelijk greep de rechter in. Bedrijfjes zijn failliet verklaard. Of moesten voor de rechter verschijnen. Dat heeft echt impact.”
En worden jullie dan ook bedreigd?
“Tja, daar hebben helaas steeds meer journalisten last van. In het ergste geval doen we aangifte. Het heeft te maken met het tijdsgewicht waarin we leven. Er is veel onrust. Onzekerheid. Agressiviteit. Mensen beginnen op Facebook eigen clubjes, maar wij checken feiten, gaan zorgvuldig te werk. Passen hoor en wederhoor toe. Rond de dood van Fortuin hadden we dit ook. Toen deugde ook niets meer, bij Barend & Van Dorp waar ik heb gewerkt, kregen we ook poederbrieven en kwamen de Hells Angels verhaal halen. Recent heeft iemand bij de rechter geprobeerd om onze uitzending tegen te houden. Maar de rechter besloot dat het maatschappelijk belang prevaleerde. Collega’s kunnen trainingen volgen via de NVJ met praktische tips: zorg ervoor dat je privéadres niet vindbaar is op sociale media.”
Samenwerking met AD
Sommer is trots op de Factcheck-marathon rondom de naderende landelijke verkiezingen. “Met AD en Nieuwscheckers van de Universiteit Leiden zijn we echt complementair. Wij hebben zes datajournalisten, maar bij landelijke verkiezingen met al die beginnende partijen gaat het ook gewoon over onderzoekscapaciteit. Bij die pop-up-redactie werken we al samen met AD, daarmee gaan we nu ook een intensieve structurele samenwerking aan. In Delft doet AD ook weer mee. Ze hebben een grote Haagse redactie die daar dus om de hoek zit.”
Nepnieuws
Sommer geeft ook leiding aan andere redacties, waarbij Pointer minder aan de actualiteit is gebonden dan Spraakmakers. “Ik wil intern meer samenwerkingen opzoeken. Pointer Data heeft veel onderzoek gedaan naar nepnieuws, waarvan ook andere redacties kunnen profiteren. Soms is een idee inhoudelijk zo rijk, dat het zich meer leent voor een documentaire. Of podcast. Incidenteel kunnen we een redacteur uitlenen of onderwerpen over meer titels verspreiden. Zo gaan we dit jaar aan de slag met het journalistieke dossier Druk!, waarin we onderzoek doen naar de enorme druk onder de huidige generatie jongeren.”
“We beseffen dat we ons als KRO-NCRV beter en scherper moeten profileren. Daar hoort Pointer zeker bij, in de slotfase voor de verkiezingen schuift elke dag een redacteur van de Factcheck-marathon aan bij Spraakmakers. Die journalistieke kruisbestuiving spreekt mij aan. We focussen ons op tien of twaalf dossiers, in plaats van dertig, en willen die goed en secuur doen. En daarmee als betrouwbaar merk nog herkenbaar worden. Dat mensen zeggen: voor dat dossier moet ik bij Pointer zijn.”
“Je komt binnen als vreemde
en gaat weg als vriend”
Peterse: “In elke stad blijven we als redactie de hele pop-up-periode overnachten. Zo leer je de stad beter en sneller kennen. Je bent intensief met onderwerpen bezig. In Heerlen zaten we ´s avonds vaak nog aan de stamtafel in de kroeg. Het klinkt lang, maar vier weken is niks. Het vliegt door je vingers. Ik word nog regelmatig gebeld, krijg berichten en updates. Zo kunnen we dossiers bijhouden. Wat ik zo mooi vind aan werken in de regio: je komt binnen als vreemde en gaat weg als vriend.”
Bron: BM
Foto’s: Darren Smith/KRO-NCRV
